Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz.. Tarayıcınızı güncellemeli veya alternatif bir tarayıcı kullanmalısınız.
--K--
Kaba Güldürü : Kalın çizgilikaba esprilere ve hareketlere dayandırılaraksalt eğlence amacıyla geliştirilen güldürü.
Kabare : Bu tür tiyatro her çeşit güncel sorunu ve özellikle siyasal ve toplumsal konuları ince bir alaylaiğneleyiciyericitaşlayıcı bir tutumla ele alıp toplum eleştirisine yönelir.Dışta güldürücü ve eğlendirici olmasına karşıntemelde ciddi olan bu biçim gösteride ezgilerdanslarskeçlermonologlardiyaloglardiya larkısa filmlerkısacası tasarlanan eleştiri için ne gerekiyorsa onu sahneye getiren renkli bir karışım vardır.
Kadınlar Korosu : Kadınlardan kurulu koro.
Kahramanlık Komedyası :Krallarınprenslerin ve soyluların beş oyun kişisi olduğuserüvenleri kapsayan komedya
Kahya : Anadolu köy seyirlik oyunları düzenleyenlere verilen adlardan biri.
Kanbur : Orta Oyunu ve Gölge Oyunu tiplerinden biri.Genellikle gevezesaldırgan ve sevimsiz bir kişi olarak görülür.
Kara Gülmece : Acı alayiçinde kişiyi düşündürecek ve hüzünlendirecek gülmece.Saçma ve abes mantık içindegroteski de kullanarak gerçekleri alaylı bir biçimde gösteren gülmece;toplumsal karmaşaya bir tepki olduğu kadareleştirilen konuyu abes ve saçma anlamıyla belirtir.
Karakter : Kişileştirme işleminde derinlemesine ele alınan oyun kişisi;kendine özgü nitelikler içinde ruhsal gelişimi olan oyun kişisi.Karakterlerindış görünüşleri ötesinde anlamış ağlayan iç yaşamı vardır.Örn: Hamlet Lear TartuffeTreplevGalile vb.
Karakter Komedyası : Bu komedya biçiminde gülünç kahramanın yanlış ve zayıf yanları öne çıkar.Toplum içindeki yanlışların eleştirisi bas oyun kişisi yoluyla sağlanır.
Karakter Oyuncusu : Kendine özgü ruhsal gelişimi ve davranışı olanözellikle yaşlı kişilikleri canlandırmada usta olan yalancı.
Kavuk Devirme: (O.O) Orta oyununda Kavuklu'nun kavuğunu yere düşürmeden bir baş hareketiyle devirmesi.Bu tıpkı Kara güz'ün ışkırlağını arkaya atması gibidir.Kavuklu bunu kavuğunun arka kenarını ensesiyle sıkıştırarak yapardı.Kavuk devirmeninsiyasal-toplumsal göndermesi son padişahlar döneminde çok sayıda vezir kafası uçurulmasına bağlanabilir.Vezir azledildiğinde "kavuk devrildi" deyimi halk arasında yerleşmişti.
Kavuklu : (O.O.) Orta Oyunun iki eksen tipinden biri.Türk gölge oyunundaki Karagöz'ün canlı özdeşi.Dışa dönüközü sözü birdobra sağduyusu olan okumamış bir halk tipidir.Halkın düşüncelerini ve duygularını yansıtır..Haksızlığaikiyüzlülüğe karşıdır.Ekmek parası için beceremediği işlere bile girerhakkı olmayan parayı kazanmayı sevmez.Öğrenim görmediği için bilgisizdirama sezgileri güçlüdür.Özellikle Pişekar tarafından sömürülür.Düş kurmayı sevmezgerçekçidir.Her şeyi olduğu gibi kabul eder ve yanlışları dosdoğru yüze vurur.Öz eleştirisi de olduğundan sevimlidir.Gülmeceni n baş mimarı olduğu için ona Nekre de denir.
Keranos : Antik Yunan tiyatrosundasahne üzerinde rol gereği ölenleri kaldırmakta kullanılan vince benzeyen araç.
Kilise Oyunu : Kilise tarafından yönetilen ve denetlenençoğu kez rahiplerin oynadığıHıristiyan öğretisini yaymaya yönelik oyun.
Kerkides : Antik Yunan tiyatro yapısında seyir yerini dikine kesen basamaklı yol.
Kilise Tiyatrosu : Dinsel günlerde rahiplerin ya da kiliseye gelenlerin oynadıkları dinsel oyunları sunan topluluk.Orta Çağ'ın ilk yarısından bu yana sürüp gelen bir tiyatro geleneğidir.
Kişileştirme : Oyunun özüne uygun olarak eylemin gelişini sağlayan kişilerin yapımı.Oyun kişisinin yapımı yönelişleridavranışlarıgörünüşleriharekeleriç evreleriyle ilişkileri vb. ile gerçekleştirilir.Kiş ileştirmetip ve karakter olmak üzere iki çeşittir.(Tip ve Karakter)
Klasik Tiyatro : Rönesans'ta İtalya'da başlamış ve XVII. yüzyılda Fransa'da Cornellie ve Racine'nin yapıtlarında doruğunu bulmuş olan tiyatro akımı.XVII. yüzyılda İtalya'da Alfieri'nin oyunlarına dek etkisini sürdürmüştür.Klasik tiyatronun temel temel nitelikleri düzenlilikusçulukduruluk ve belirginlikidealleştirme ve ağırbaşlılık olarak özetlenebilir.
Kolbaşı : 1- (O.O.) Orta Oyunu'nda kolların başında olan ve kola adını veren sanatçı;bu sanatçı kol oyunlarını düzenler ve yönetirdi.
2- Daha önce kolların başında bulunan kişiye verilen ad.
Konstrüktivist Tiyatro : İşçi sınıfının sanayileşme sürecindeki emeğini ve üretiminiçalışma tartımını ve devinimini anlatmak için Sovyet yönetmen Meyerhold tarafından ilk kez denenmişVakhtangovTayrov gibi birçok genç kuşak yönetmen tarafındanbelli farklılıklarla sürdürülmüştiyatralliği öne alan anlayış.Perdelerin çevre düzenlemesinin ve kulislerin olmadığı çıplak bir tiyatro sahnesinde bina yapımında kullanılan iskeleye benzeyen bir dekorda çeşitli yükseltileriskelelerçarklareğik düzeylerkuleler kullanılır.Bu atmosfere uygun olarakMeyerholdinsanın dirimselliği ile mekaniğini birleştirme amacını güden konstrukvist anlayışı pekiştirmek amacıyla yeni bir oyunculuk estetiği zerinde durulmuştur.
Köşebası Tiyatrosu : Köşe başlarındayalınhemen anlaşılabilecekgenellikle siyasal ve toplumsal içeriklikalın çizgili oyunlar oynayan az kişili topluluk.
Kulisler : 1- Sahnenin iki yanındadekorun görüngesini tamamlayan ve derinliği sağlayanyerleri değişebilen çerçeveli büyük panolar.
2- Bu panolar arasındaki oyuncuların girip çıktıkları yerler.
3- Dekorun arkasında kalan sahne oylumu
Maskelemek: 1- bir oyuncunun başka bir oyuncunun önüne kayarak seyircinin onu görmesini engellemek.
2-yapılmayan bir işi yapılıyormuş gibi göstermek için oyuncunun gövdesiyle
yaptığı işi seyircinin görüşüne kapaması örnek:Eğer masa lambasının üstünde lambayı yakacak bir düğme yoksa ve o lambanın yanması anında ışıklar parlatılacaksa
oyuncu lambayı seyircinin görüşüne gövdesiyle kapatıp lamba düğmesine basıyormuş gibi yapar. Bu anlamlardan ilki olumsuz ikincisi olumludur
Mayıs Oyunları: Dinsel bolluk törenlerin kaynaklanan gösterilerdeki oyun. Bunlara 'hasat oyunları'
'güz dönemi oyunları da denir.
Merak: olay dizisinin gelişimi ile seyircide uyandırılan soru duygusu:gerilim sağlayıcı öğe.
Mercek:içinden geçen koşut ışınları düzenli bir biçimde bir birine yaklaştıran ya da birbirinden uzaklaştıran saydam cam. Tiyatroda daha çok yakınsak mercek kullanılır.(bkz. Dışbükey Mercek).
Mevki: ( O.O.): Orta Oyunu'nda erkek seyircilere ayrılan yer.Meydan: (O.O.) : Orta Oyunu'nun oynadığı alan (aynı zamanda bkz. Orta
Palanga. Meydancı: ( Kö.O.) :Anadolu köy oyunlarında oyunları düzenleyenlere verilen adlardan biri.Mezzetino: (İt): Commedia dell'arte 'de giysisi kırmızı beyaz kurdelelerle süslü uşak tipi.
Aristoteles dram sanatı konusunda bu terimi 'yeniden yaratma' ve ' yansıtma' anlamıyla yorumlamıştır.Tiyatr o sanatının temeli ilkelerinden biridir.
Muhavere: (O.O.): Orta oyunu'nda söyleşme bölümü.Zurna
Kavuklu havası çaldıktan sonra ortaya Kavuklu ile Kavuklu arkası girerler ve Pişekar ile muhavere başlar. Bu bölüm iki kesimini kapsar : Arzbar ve Tekerleme. İlkinde
oyunun yönlendiricisi Pişekar ile oyununun nekre kişisi Kavuklu arasındaki konuşmada kimlikleri ve ne iş yaptıkları ortaya çıkarmakta bir çeşit serim kesimidir.Tekerleme
de ise Kavuklu
olağan dışı bir olayı başından geçmiş gibi anlatır.Pişekar iki de bir sorular sorarak konuyu aydınlatmak ister; laf ebeliği yapılır ve sonunda Kavuklu'nun anlattıklarının bir düş olduğu anlaşılır.
Müzikli Tiyatro: Büyük bir kesimi ezgiler ve danslarla gelişen
ama dramatik konuşma öğesini de kullanılan tiyatro. Operetle olan tek farkı
müzikli tiyatrodan caz ve popüler müziğin ağır basmasıdır.
Nekre: ( O.O.) : Nükte gücü üstün oyuncular için kullanılan sözcük. Orta Oyunu'ndaki Nekre Kavukludur.
Nokta Işıldak: çok dar bir alanı
örneğin yalnızca gözleri aydınlatan özel mercekli ışıldak.
Nümayiş: ( İran ) : İran'da halk tiyatrosuna verilen ad
--O-Ö--
Oda Tiyatrosu: Seyirci sığası yüz kişi yada az olan minik tiyatro.
Okul : Tiyatroya yeni bir görüş yeni bir anlayış ve heyecan getiren bunları kurallara bağlayan çığırın kaynağı.
Okul Tiyatrosu: Okul öğrencilerinin kurdukları ve gerçekleştirdikleri tiyatro. Orta öğrenim öğrencilerinin sosyal etkinlikler kapsamında ortaya çıkardıkları amatör tiyatro (bkz. Gençlik Tiyatrosu; tiyatro eğitimi veren yüksek okullar ve üniversiteler için bkz. üniversite Tiyatrosu).
Okuma Çalışması: Oyun çalışmasının ilk evresindeki metin üzerinde yapılan çalışma. Bu evrede metin oyuncunun sahne konuşmasına aktarılmaya başlanır.
Orkestra: 1- Antik tiyatro yapılarındaki proskene'nin önünde ve seyircilerin orta yerinde bulunan koronun yuvarlak oyun alanı. Bu alan Roma tiyatrosunda yarım yuvarlak biçime girmiştir.
2- Bugünkü anlamıyla müzisyenler topluluğu.
Orta : ( O.O.) : Orta Oyunu'nun oynandığı alan. Uzunluğu 30 arşın ( 20 metre ) genişliği 20 arşındı (14 metre). Çevresine kazıklar çakılarak çepeçevre ip dolaştırılır ve böylece seyirci ile oyun yerinin sınırı çizilmiş olurdu.( bkz. Meydan Palanga).
Orta Oyunu : Geleneksel Türk doğamaçlara halk tiyatrosu. Ortada oynanır. Baş kişileri aynı zamanda oyunun yönlendiricisi olan Pişekar ile oyunun baş güldürücü tipi Kavuklu'dur. Dekor olarak 'Yeni Dünya' denileniki yada üç kanatlı bir paravana bir de 'Dükkan' denilen önünde alçak hasır iskemlesi bulunan peyke vardır. Kendine özgü bir yabancılaştırma estetiği ile seyircinin her an tiyatroda olduğunu anımsatır (bkz. Yeni Dünya Dükkan ve Yeni Dünya Oyunu).
Oyun : 1- Bir tiyatro sanatçısının sahnedeki oyunu.
2- Oynanmak üzere yazılmış tiyatro yapıtı.
Oyun Ağası: ( Kö.O): Anadolu'da köy seyirlik oyunları düzenleyenlere verilen adlardan biri.
Oyuncak Tiyatro : XII. yüzyılın ilk yarısında İngiltere'de W.West'in o dönemin oyunlarını kartondan üç boyutlu dekor ve giysilerle lapamsıyla ortaya çıkan oyuncak. Bu çok tutulan oyuncak çocuk kitaplarında günümüze kadar gelmiştir.
Oyuncu : Bir oyun kişisini bilgisi tekniği ve yaratma gücü ile canlandıran yada gösteren sahne sanatçısı. Etkin ve inandırıcı oyunculuk için sanatçının kendini bir instruman durumuna getiren solunum ses ve beden tekniğini edinmiş ve olmuş gerekir.
Oyuncu Aynası :Yüzü başın arkasını ve her iki profili gösteren iki kanatlı kanatları açılır kapanır ayna.Bu aynanın çevresi genellikle 25 vatlık buzlu ışıtaçlarla donatılır.
Oyuncu Yönetici : Aynı zamanda tiyatroyu yöneten oyuncu için kullanılır. Örn : Genco Erkal-- Ferhan Şensoy vb.
Oyuncu Yönetmen : Örn.: Şakir Gürzumar Yücel Erten vb.
Oyun Çıkarma : ( Kö.O. ) : Köy oyunlarını düzenleyip sunma.
Oyun Dili :Tiyatro yapıtını vereden onu inandırıcı yapan dil; bunun için toplum çoğunluğunun günlük dilini doğru ve güzel bir biçimde kullanmak gereklidir . Dil tavırdan ayrılmayacağı için oyun kişilerin yaşadıkları dönem sınıfsal yapıları çevreleri eğitimleri ve karakter özellikleri bunda rol oynar.
Oyun Düzeni : Yönetmenin bir tiyatro yapıtını anlamlı ve uyumlu bir biçimde sahneye koyma işleminin tümü. Oyun düzeni oyunculuk dekor giysi donatımışıklama vb. öğelerinin oyunun amacını gerçekleştirecek biçimde estetik bir bütünlüğe ulaşmasını gerektirmektedir.
Oyun Düzeni Defteri : Bir tiyatro yapıtının sahnelenmesine yarayan yönetmenin çalışma notlarını gerekli çizelgeleri uygulayım planlarını ve masraf listesini ayrıntılı bir biçimde kapsayan uygulama defteri.
Oyun Fotoğrafı : Bir oyundaki bölümlerin dramatik anlarında çekilmiş fotoğrafları çekileceğinden siyah beyazda en az 400 Asa'lık film renklide ise 1600 ASA kullanmak iyi sonuç verir.
Oyun Kişileri : Bir tiyatro yapıtında yer alan karakter yada tipler.
Oyun Kurmak : Betiğe dayanmayan ve daha çok doğaçlama ile geliştirilen oyunları ortaya çıkartmak. Oyunun iskeletini kurmak.
Oyun Müziği :Oynanan oyuna anlam açısından yardımcı olan müzik. BU bazen bir imgeyi ya da bir ör geyi sürekli olarak vurgulamakta bazen de atmosfer yaratmakta da kullanılır. Brecht'in Epik Tiyatro'sunda müzik yabancılaştırmayı gerektirecek biçimde hedeflenir.
Oyun Süresi : Bir oyunun gerektirdiği oynayış süresi.
Oyun Taslağı : Yazarın oyununu yazmadan önce saptadığı özellikleri ve konu özetini gösterdiği betiktir.
Oyun Yazarı : Tiyatro sanatının kurallarına ve gereklerine uygun seyirci karşısında oynanmak üzere oyun yazan kimse. Yazarlık konusunda belli ilkeler ve teknik bilgiler gerektiğinden doğuştan yaratıcılık dışında sahne uygulayımını öğrenme gerektiren yazarlık dalı.
Ödenekli Tiyatro: Devlet yerel yönetim eyalet kent tarafından belli bir ödenek verilerek paraca desteklenen tiyatronun tümü. Örn: Devlet tiyatroları İstanbul şehir tiyatroları Bakırköy Belediye Tiyatrosu.
Ölü Nokta : Oyun alanında yetersiz aydınlatılmış yer.
Önceden Saptamalı Karartıcı :Sahnede bir ışık durumu varken sonraki sahnenin ışık durumunun önceden hazırlanabildiği karartıcı çeşidi.
Öncelik Hakkı : Bir oyunun ilk kez sahneye çıkarma hakkı.
Öncü : Anadolu'da oyun düzenleyenlere verilen adlardan biri.
Öncü Oyun : Alışa gelinmiş oyunlardan ayrılan gerek yapısı gerekse anlatım yönünden yenilikler getiren oyun.
Öncü Tiyatro : Getiren tiyatro. Öncü oyunları yaygınlaştırmayı amaç edinen tiyatro.
Ön Oyun : Oyun ana bölümünden önce bilgi vermede kullanılan giriş bölümü .Oyuna konu olan olgudan önce geçenleri özetler.
Ön Sahne : Çerçeve sahnenin önünde bulunan iki ile dört metre arasında genişliği olan çıkıntı.
Ön Sahne Işıkları : Seyirci salonunda tavanın sahneye yakın yerinden sahneye yönetilmiş dizi ışıklarının tümüne verilen ad.
Ön Yerler : Çok katlı tiyatrolarda zemin katın sahneye yakın kesiminde bulunan seyir yeri.
Ön Yüz : Bir tiyatro yapısının ön yüzü.
Öykülemek azı oyunların başında ortasında sonunda ya da yer yer anlatıcı yoluyla oyunu konusunu anlatmak bazı bölümleri özetlemek ya da yorumlamak. Antik Yunan tiyatrosunda bu görevi koro yapardı.Çağdaş oyunlarda öyküleme işlemi bir anlatıcı tarafından gerçekleştirilir.
Özel Bölme : Tiyatrolarda 4 veya 5 kişilik özel bölmeli seyir yeri.
Özel Bölme Sorumlusu : Tiyatrolarda özel localara bakan görevli.
Özel Gösteri : Kapalı gösteri. Bir oyunun özel olarak çağrılmış konuklar önünde oynaması.
Özel Tiyatro : Özel kişilerin kurup yönettikleri tiyatro.Bunlar arasında yarı ödenekli ya da ödeneksiz olanlar vardır. Genellikle 'sponsor' desteği alırlar.
Özenci Tiyatro : Kazancının tiyatrodan sağlamayan genellikle oyunculuk tekniği olmayan ancak çalışmasını özenle yapan kişilerden kurulu topluluk nitelikli özeci toplulukların ilerinin yazarını yönetmenini ve oyuncusunun yetiştirmede başlangıç içinde olsa katkıları vardır.Bu topluluklardan bir çok kişi tiyatro eğitimine girmişlerdir.
Özenci Topluluk : Özenci tiyatroda daha küçüktür; az kişili oyunlar oynayan oyunculuk eğitimini olmayanlardan kurulu topluluk.
Özet : Bir oyunun konusunu kısaca anlatan bu konu üzerinde aydınlatıcı noktaları gösteren kısa metin
--P-R--
Prömiyer: Oyunun seyirci ile buluştuğu ilk gösterimi
Replik: 1-Oyunda kendisine söylenen söze verilen sözlü karşılık. 2- Oyuncunun sözü karşısındakine bırakırken söylediği son söz.
Papuç : Karartıcıda bulunan bobin boyunca kayarak ışığın voltajını indirip yükselten iletken.
Papuç Sektirmek : ( O.O. ) : Orta oyunu'nda Kavuklu'nun bir becerisi; koşarken ayaklarındaki çetik pabuçtan birini havaya atıp düşürmeden ayağına giymesi.
Panayır Tiyatrosu : Panayırlarda açık havada genellikle açık saçık saçık güldürüler oynan tiyatro. Ülkemizde kukla ve gölge oyunları sunan topluluklar için de bu terim kullanılır.
Pantomim : (bkz.Sözsüs oyun).
Pandomima : Tanzimat ve II. Meşrutiyet dönemlerindeki tiyatroların çoğunda izlenen oyunlar arasına sıkıştırılan sözsüz oyun.
Pano : 1- Sahne üzerindeki dekorun bir parçası.Pano askıya bağlanır ve sahne zeminine tutturulur. 2- Kulisi seyircinin görüşüne kapayan çerçeveli gergi.
Panola : (O.O.) : Orta oyun'unda tef.
Pantolene : İtalyan Halk doğaçlama tiyatrosunun en önemli yaşlı komik tipi. Genellikle Venedikli birtecimendir; varlıklı ama cimridir. Kavga gürültüden kaçar en çok ilgi duyduğu konulardan biri yüksek düzeyde siyasal konuşmalardır; oysa yeteneksiz zavallı aynı ölçüde acımasız ve bu daldadır çoğu kez aldatılan koca ya da baba konumundadır. maskesi uzun gaga burunludur. Sivri bir sakalı vardır.ayaklarında Türkiye'den ithal çetik papuçlar görülür.
Parçacı :Türk doğaçlama tiyatrosunda komiğe laf açan oyun kişisi.
Peniz : Orta oyunu argosunda 'söz' karşılığında kullanılır.
Pişekar : Orta oyunu başladığında oyun alnına ilk gelen ve oyun anlatıcısı ve düzenleyicisi iş lehini de yüklenmiş iki baş rol tipinden biri .Gölge oyunundaki Hacivat'ın uzantısındadır. Her şeyi bildiğini Kavuklu'yu inandıran her kalıba girip çıkan Kavuklu'ya öğüt verip ne yapması gerektiğini söyleyen bilgiçlik taslayan ve oyunu yönlendiren kişi. Hacivat'ın gölge oyununda yüklendiği nitelikleri Pişekar Orta Oyunu'nda sürdürür.
Piyero : Fransız tiyatrosundaİtalyan halk tiyatrosunun etkisi ile ortaya çıkmış kambur yalnızlık çeken hep hüzünlü onun için de kolayca kötülük yapıp başkalarını üzen traji komik tip.
Politik Tiyatro :Ünlü Alman yönetmen Erwin Piscator'un göstermeci nitelikteki kendi anlayışını içeren ' Epik Tiyatro'ya verdiği ad. Siyasal gelişimleri konu edinerek insanların daha iyi yaşamalarını savunan seyircinin duygusundan çoğunlusuna yönelen tiyatro anlayışı.Bu anlayıştaki tiyatroda sinema filmi dia hareketli sahne zemini yürüyen şerit gibi biçimsel özellikler yer alır. Brecht'in 'Epik Tiyatro'sunu etkilemiştir.
Proagon : (Yun) : Antik Yunanistan'da düzenlenen Büyük Diyonizya şenliklerinden iki gün önce düzenlenen törene verilen ad.
Pusat Odası : (O.O.) Orta Oyunu'nda oyuncuların giysilerinin bulunduğu çadır ya da gergiylen kaplanmış yer. Buna Sandık Odası da denir.
Radyo Oyunu : Radyoda oynanmak üzere yazılmış kulağa yöneldiği için eylemin konuşmalarla ilerlediği özel bir teknik gerektiren oyun.
Ramp : Sahne yüzeyinin seyirciye en yakın kesimi sahne kenarı. Reis : Anadolu'da oyunları düzenleyenlere verilen adlardan biri.
Resitatif : Belli bir melodi olmadan konuşma biçimiyle söylenen müzikli anlatı.
Retorik :Yunanca '' retor= hatipiyi konuşan '' kökünden gelir.
1- Etkili esprili ve güzel konuşma.
2- Aristoteles oyuncular için yazmış olduğu güzel ve etkili konuşmanın önemimi belirttiği yapıtı.
Retorik: Konuşma sanatı konuşma sanatı kuram. Retorik tiyatro bağlamında kendine özgü bir özellik gösterir; çünkü tiyatroda hem doğrudan sahnedeki oyuncuya hem de izleyiciye seslenir. Tiyatro da retorik bu nedenle sözcük seçimi ve sözcük akışı olarak "güzel" konuşma biçemi olarak gösterilir.
Revü: konu açısından sıkı bir bütünlüğü olmayan birbirilerine gevşekçe bağlanmış kendi başlarına anlamları olan tablolardan kurulu ezgi monolog skeç dans ve karşılıklı nükteli konuşmalardan oluşan bazen eğlendirici bazen taşlayıcı bir gösterici biçimi.
Ritüel : Dinsel tören kutlama. Tiyatronun kaynağında ritüeller vardır.Bolluk törenleri ölüp dirilme törenleri üreme törenleri söylenen ezgiler danslar ve oynanan oyunlar homo ludens'i (oynayan insanı) ortaya çıkarmıştır. Antik tiyatronun başlangıcı da ritüellerden varolmuştur.Bağ ve şarap tanrısı Diyonizos adına yapılan bahar kutlamaları giderek tiyatro gösterilerine dönüşmüştür.
Rol : Bir tiyatro yapıtında oyuncunun canlandırdığı ya da gösterdiği kişiliği ortaya çıkaran sözleri ve hareketleri içeren bütün
Rol Çalma : ( Argo) : Oyun ve konuşma sırası başka bir oyuncudayken seyircinin dikkatini kendi üzerine çekme.Bu tiyatro sanatı açısından çok kötü bir şeydir. Sahne ahlakına ve disiplinine aykırıdır.
Rol Dağılımı : Bir oyunda canlandırılacak ya da gösterilecek kişilerin hangi oyuncular tarafından oynanacağını belirleme işlemi.
Rol Dağıtmak : Bir oyun çalışmaya başlamadan önce oyun kişileri oynayacak sanatçıları saptamak.
Rol Kesme : (Argo) : Bir rolü gerektiğinden daha büyük ölçüde abartarak yapay bir konuşma ve aşırı hareketlerle oynama.
Romantik Komedya: Geçmişe dönükimgeleme dayanan bir komedya alt türüdür.Geçmişin efsane ve masallarını konu edinir. Geçmişe bir kaçış ve özlem vardır.Bundan dolayı da 3-D (doğadüşve duygu) öğelerin karışımı ile bir fan¤¤¤i dünyası içinde geçer. Ama tema romantik bir aşk ilişkisi üzerine kuruludur. Örnek: Ludwing Tieck Çizmeli KediMavi Sakal vb..
Romantik Tiyatro : XVIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIX. yüzyılın ilk yarısında egemen olan bu akım klasikçiliğe olduğu kadar Rasyonalizme da karşı çıkmıştır.Sınırsız özgürlük ve coşkuyu içeren bu çelişkili akım çeşitli ülkelerde değişik yönelimler gösteriştir. Ancak temel özellikleri her ülkede aynıdır. Bu akımın oyun yazarları bir yandan kent soylu değerlerine ve ana paracı düzene karşı köklü bir direniş gösterirken öbür yandan devrimin sonuçlarından korkuya kapılmış ve ister istemez tepkiciliğe varan bir aldatmacılığa kaçış içine girmişlerdir. Buna karşılık eleştirel gerçekçiliğin başlangıcı romantik akımdadır.
Repertuar: Bir tiyatronun oyun planınca saptanmış ve her zaman oynayabileceği oyunlar demeti; oyun dağarcığı. Repertuar bir oyundan öbürüne geçen tiyatroların ardarda oyun seçimine karşıt bir tiyatronun dramaturgi politikasını gösterir
--S-Ş--
Sabit Işık Köprüsü: Yapıya tutturulmuş hareket etmeyen ışık köprüsü. Sahne:
1- Bir tiyatro metninde baş oyun kişisinin ya da önemli kişilerin yönelişlerini başlatıp bitiren kesim.
2- Bir tiyatro yapısında oyuncuların oynamaları için özel donanımlı genellikle yükseltilmiş oyun alanı ya da oylum.
Sahne Ağzı: Sahnenin seyirciye açılan çerçeve içinde kalan görüngesi.
Sahne Altı: Sahne altındaki kat. Birinci bodrum. İkinci bodrum.Üçüncü bodrum.
Sahne Tasarımı: Tiyatronun temel öğelerinden biri.Sahne oylumu bilgisi ve düzeni. Dekor giysi ışıklama ses ve ışık etmenleri oylumun biçimsel ve görsel düzeni yapılandırılması.. Yeni eğitim anlayışında sahne tasarımı öğrencisi yalnızca oyuna ve yoruma uygun dekor giysi ışıklama tasarımını yapmakla kalmaz aynı zamanda bunların gerçekleştirilmesi için uygulamasını da yapar. Örneğin dekoru sahne üzerinde gerçekleştirmeyi giysi tasarımlarının biçkisini ve dikimini yapmayı ışıkların sahne üzerindeki uygulayımını da öğrenir.
Sahne Uyarlaması: 1- Bir romanı ya da öyküyü oyunlaştırma.
2- Bir sahne yapıtını için daha uygulana bilir duruma getirme.
3- Yabancı bir oyunun o ülkenin töresine göre adları ve mekanları değiştirerek yeniden yazma. Örnek: Ahmet Vefik Paşa'nın Moliére uyarlamaları.
Sahne Yetkilisi: Sahnenin disiplininden düzeninden ve çalışma izlencesinden sorumlu olan yetkili. Sahne yetkilisi oyun çıktıktan sonra gösteriler sırasında yönetmenin yerini alır ve oyuncuların yönetmenin istedikleri dışında bir şey yapmamaları için göz kulak olur.
Salon Komedyası: Bir salon dekoru içinde oynan ve nükteli konuşmalarla gelişen hafif salt eğlendirmeye dayanan komedya biçimi.
Sanat Tiyatrosu: Kazanç düşünmeden kazanç yapmayı hedefleyen ve bunu yaparken seyircisine düşünce duygu açısından katkıda bulunmayı amaç edinen tiyatro. Tecimsel tiyatronun karşısında yer alır.
Sıcak Renkler: Kırmızı turuncu ve sarı renkler duyguları kışkırtıcı sıcak renkler öbeğine girer.
Skeç: İşlediği konuyu genişletmeden en canlı çizgiler içinde veren genellikle güncel olaylara ve aile sorunlarına değinen ve bir nükte ile biten kısa güldürü.Vodvil burleskrevü gibikurgu dizgesine göre ortaya çıkarılan gösterilerde yerini alır. Günümüzde televizyon reklamlarındada sık kullanılmaktadır.
Sofita: (bkz. Üst Sahne Boşluğu) : Sahne üstündeki ızgaraların ve palangaların bulunduğu mekanik kesim.
Sokak Oyuncuları: Sokaklarda çeşitli beceri gösterilerinde bulunan skeçler oynayan müzik aletleri çalan buna karşılık seyredenlerden para toplayan küçük topluluk.
Sokak Tiyatrosu: Geleneksel tiyatro yapıları dışında açık havada herhangi bir yerde sokakta parkta alanda ve benzeri yerlerde oyunlar oynayan tiyatro.Tümden siyasal amaçlı olanların bazıları çok sivri olduklarından bunlara '******* Tiyatrosu' adı verilmiştir. Sokak tiyatroları özellikle genç tiyatrocular tarafından gerçekleştiren kısa yoldan iletide bulunan ve gösteri süreleri onbeş dakikayı geçmeyen oyunları içeren topluluklardır.
Soytarı: Bir oyunda revüde yada sirkte gülünç hareketler sözler ve becerilerle seyredenleri eğlendiren sanatçı.
Soyut Tiyatro: Olay dizisini ve oyunculuk anlayışını gerçekçilik erklerinden ve alışıla gelmiş mantık dizgesinden soyutlamak amacını güden tiyatrocu dünyayı gerçek olarak aldığından oyun kişileri ve bunların konuşmaları anlamsal ve biçimsel açıdan bozularak karikatürleştirilmiş tir.
Sözsüz Oyun: Düşünceleri ve duyguları kimi kez müzik kimi kez çeşitli eşyalar kullanarak kimi kez dansla ya da gövde ve yüz hareketleriyle yansıtmayı amaçlayan oyun.
Stanistlavski Dizgesi: Konstantin Stanistlavski'nin (1863-1938) oyunculuk yöntemi. Oyuncunun iç ve dış yönden kendini rolüne hazırlamasını ve çalıştırmasını içeren oyunculuk dizgesi.
Şakşak: 1- Pişekar'ın elinde bulunan "şakşak" sesi çıkaran kapı açma merdiven çıkma eşik atlama ve benzeri çeşitli etmenler içinde kullanılan çatal tahta (bkz.Pastav).
2- Commedia dell'Arte 'de uşakların kullandığı çatal tahta.
3- Hokkabazların dikkati çekmeden kullandıkları çatal tahta.
Şakşakçı: Eski tiyatrolardaalkışlamasını sağlamak için oyunun alkışlanacak yerlerinde alkışı başlatacak görevli.Oyunun tümünü onaylatabilmek için yığının tepkisinden yararlanan şakşakçı bunu belli bir ücret karşılığında yapardı.
Şenlik : Çeşitli oyunların ve sanat ürünlerinin halk önünde belli bir sıra ve düzen içersinde sergilenmesi ve topluca değerlendirilmesi ve bazende ödül verilmesi ile ortaya çıkan gösteriler kümesi.Profesyonel toplulukların katıldıkları şenliklerde ödül yoktur; şenliğe katılan topluluklar düzenleyenden telif ücretlerini ve masraflarının karşılığını alırlar.Bunun içinde şenlik kurulu sponsorlar bulma yoluna gider.
Şeytan : Halk efsanelerinde ve sonraki büyük dinlerde kötülüğün simgesi. Tiyatroda bu rolü oynayanlar her yanında korkunç canavar yüzleri bulunan deriden özel giysiler giyerlerdi.
Şorolo: ( O.O.) : Orta Oyunu argosunda 'çocuk' ya da 'tüysüz delikanlı' anlamında kullanılır
--T--
Tiyatro: 1- Tiyatro Yapısı;
2- Drama Oyun;
3-Tiyatro Topluluğu kuruluşu örgütü olarak tiyatro;
4-Dramatik Metin oyuncu sahne tasarımı sahne giyisisi sahne tekniği sahneleme gibi her biri başlı başına sanatsal bir etkinlik alanı olan öğelerden oluşan bileşken bir sanat.
Tablo : Bir sahne yapıtındaki ana bölümlerin alt kesimleri.
Tasarım : Oyun düzeni çalışması içindeki temel estetik ilkelerden biri.( Öbürleri :görsel yorum hareket yapımı hız-tartım-zamanlama ve sözsüz oyunla dramatizasyon'dur). Tasarın uygulamanın yapısını biçimini ya da çizimini ortaya çıkaran bir çalışmayı içerir.Tasarım aynı zamanda konunun duygusal ölçüsünü ve ussal uygulayım düzenini sağlar.
Taziye : (İran) : Müslümanlıktaki tek ve ilkel oyun örneği. Şiilerde Kerbela olayı üzerine dinsel acı çekme oyunu. Bu köy seyirlik oyunları gibi seyredenlerin da katıldığı ritüelistik bir oyundur.
Tirad: Kendi içine kapalı uzun replik. Tirad karşılıklı hızlı söz alışverişinin yani diyalogun tam karşıtıdır.
Tragedya : Klasik tanımlamasındayüceltilmiş sözlerle konuşulan yüceltilmiş bir kahramanın iyi bir durumdan kötü bir duruma düşmesiyle seyircinin korku ve acıma duygularına yönelmesi ve böylece entelektüel arınmaya gittiği oyun türü.Çağdaş tanımı için da sırdan bir kişinin gerçekçi bir çevre içinde toplumsal çelişkilerini hissetmesiyle ortaya çıkan bir oyun türü.
Tragedya Oyuncusu :Tragedya oynamada etkinliğiyle başarı kazanan ve bu tür oyunda ünlenen oyuncu.
Tragedya Öğeleri : Aristoteles'in Poetika 'sında tragedya için önerilen öğeler şunlardır: konu davranış konuşma düşünce dekor müzik ve bunların uyumu
Uç Tiyatro :Tecimsel tiyatro anlayışına karşı altmışlı yıllarda ortaya çıkan bir sanat ve siyasal eylem tiyatrosu hareketi.Bu özellikle özenci tiyatrolar sokak tiyatrosu öğrenci tiyatrosu toplulukları öne çıkmıştır.Toplumsal ve kültürel kirlenmeye bir başkaldırı niteliğini taşıyan bu tiyatronun sivri ve en uç noktada hareket etmesinden dolayı uçpüskül anlamına gelen 'fringe' sözcüğüyle adlandırılmıştır.
Uyarlama : Uyarlanmış yapıta verilmiş ad.
Uyarlama Hakkı : Herhangi bir yapıtı sahneye uyarlayabilmek için izinle elde edilen hak.
Uyarlamak : 1- Tiyatro için hazırlanmış bir yabancı oyunu yerel koşullar ve özellikler göz önüne alınarak uygun biçimde kendi diline çevirmekçıkarmalar ve eklemeler yapmak. Örnek:Molléire'nin Scapen'in Dolapları adlı oyunun Ayyar Hamza olarak uyarlanması.
2-Bir romanı ya da öyküyü sahne için yeniden derleme düzenleme. Örnek : Reşat Nuri Güntekin'in Çalı Kuşu romanının yine aynı ad altında oyun durumuna getirilmesi gibi.
Uzun Konuşma : Oyun kişilerinin uzun soluklu konuşmalarına verilen ad.Kendi başına uzun şiirsel ve söylevsi replik. Klasik tiyatro betiklerinde çok kullanılmıştır.
Üst Sahne : 1-' Shakspeare Sahnesi ' denilen Elizabeth dönemi halk tiyatrolarının sahne üstüne rastlayan balkonlu alan; burası yerine göre balkon sur üstü tepe vb. yerler için kullanılırdı.
--V--
Vahşet Tiyatrosu : Antonin Artaud'nun Tiyatro Manifestosu'nun ana kavramı. Yaşadığı çağın kentsoylu tiyatrosunu reddeden bunun yerine metafizik ve büyüsel tiyatroyu öneren Artaud tiyatro kaynağındaki ritüeller yönelmiş ve Bali tiyatrosunun hareket kodlarını işaret ederek '' sözcükler yerine göstergelerden oluşan yeni bir beden dili ''ni öne sürmüştür.Onun anlayışındaki tiyatroda yönetmen '' biricik ve tek yaratıcı'' dır. Oyuncusahnededans mimikdavranış gibi sözel olmayan tüm anlatım biçimlerini kullanmalı ve buna ışıklama plastik anlayıştaki dekor ve oylum duygusu eklenmelidir. Artaud 'nun tiyatroya getirdiği bu öneriler çağdaş tiyatroda etkisini göstermiş ancak ortaya sürdüğü kavramların bir bölümü uygulama açısından uygun bulunmamıştır. Artaud 'nun oyuncuyu adeta trans durumuna getirebilecek ''kara güçlerden arınma '' kuramı tiyatro oyunculuk sanatı açısından yanlış bulunmuştur.
Varyete : Salt eğlenceye yönelik gösteri. Genellikle müzikli ve beceriye dayanan küçük gösterilerin bir araya gelmesiyle ortaya konulan eğilencilik. Daha çok gazino ve gece kulübü kültürü içindedir.
Virtüöz : Üstün bir tekniği yorum gücü ile ustalık düzeyine erişmiş oyuncu.
Vodvil : Adını Fransa'nın Normandiya bölgesindeki bir köyden alır.Birbirine gevşek biçimde bağlı bölümlerden kurulu taşlamalara dayanan ezgili oyun.Bölümleri ya müzikli ya dramatik ya akrobatik ya kalın çizgili güldürü ya da değişik tablolardan oluşur. Yanılgılara ve olguların tuhaflığına dayandırılarak geliştirilir.
Vurgu : 1- Oyun düzeninde tasarımın bir öğesi. Bir uygulamada çeşitli yöntemlerle kişiler yığınlar eşyalar ve simgeler vurgulanır. Yönetmenin önemli işlerinden biri seyircinin en çok gözüne çarpması gereken şeyi seçmesidir. Vurgu gövde görünüşleri değişik alanlar ilişkiler karşıtlıklar yükseltiler ve benzeri şeylerle sağlanır.
2- Sahne konuşmasında bir tümceyi belli bir durum içindeki anlamını doğru vererek söylemek için uygun sözcükleri yoğunlaştımakta kullanılan ses vurgusu
2- Bir tiyatro yapıtının sahnelenmesi işini yönetmek.
Yönetmen : Bir oyunu gerekli gerekli ön hazırlığı ve yorumu yaptıktan sonra dengeli ve sıkı bir düzen içindedoğru inandırıcı ve sanatsal bir biçimde çeşitli alanların sanatçıları uzmanları ve uygulayımcıları ile işbirliği yaparak sahneye çıkaran sanatçı. Yönetmenin hem iyi pedagog hem de işinde usta olması gerekir.Yönetmenin bir dünya görüşü olmalı müzikten plastik sanatlardan ışıklardan anlamalıyazınfelsefetarih ve toplumbilim alanlarında birikimli olmalıdır. Ayrıca üzerinde çalıştığı sahnenin coğrafyasınıduygusal atmosfer birimlerini ve etki alanları üzerinde ustalaşmış olmalıdır.
Yöntem : Çağdaş oyunculuğun kurucusu. Stanistlavski'nin oyuncuyu çalışması için kullanılan sözcük (bkz. Tanistlavski Dizgesi).
Yüksek Komedya : Karakter ve töre türlerini kapsayan komedya (bkz. Töre Komedyası).
Yabacılaştırma Etmeni : Brecht'in Epik Tiyatrosu'nun estetik temellerinden biri. Seyirci ve sahne arasına bir estetik uzaklık koyarak seyircinin oyun kişileriyle özdeşleşmesini engellemekte onların ussal yoldan bir yargıya varmasını sağlamak düşüncesiyle geliştirilmiştir.Bun un için oyunculukta müzikte sahne tasarımında estetik uzaklığı sağlayacak çeşitli yabancılaştırma etmenleri kullanılmıştır. Brecht'in deyişiyle ''Seyirci bir kazayı seyreden üçüncü kişi durumundadır''. Yani olaya dışarıdan bakmakta ve olayın içinde olmadığı için duygusallığı arkaya itip gördüklerini usuyla değerlendirmektedir.
Yapay Yüz : Oyuncunun insancıl anlatımını kapatmak ya da oyuncula seyirci arasında estetik uzaklığı elde etmekte kullanılan ve çeşitli gereçten yapılan surat
