TEFSİR HUD Suresi Türkçe Okunuşu ve Tefsiri

101. Biz onlara zulmetmedik, fakat onlar kendi kendilerine zulmettiler. Rabbinin azab emri geldiğinde, Allah’ı bırakıp da yalvardıkları tanrıları onlara hiçbir fayda sağlamadı. Faydaları dokunmak şöyle dursun, zararlarını artırmaktan başka bir şeye yaramadı.

102. Rabbin, halkı zâlim memleketleri yakalayıp cezalandırdığı zaman işte böyle cezalandırır. O’nun cezası, gerçekten çok acı verici ve pek şiddetlidir.

İbret olsun diye kıssaları anlatılan önceki peygamberlerin kavimlerini Cenâb-ı Hak, isyan ve azgınlıkta ileri gitmeleri sebebiyle çeşitli musibetlerle helak etmiştir. Bunlardan bazılarının iz ve kalıntıları zamanımıza kadar ulaşmıştır. Âd ve Semûd kavminin yurtlarındaki kalıntılar; Mısır’daki piramit ve heykeller gibi. Bugün bile insanlar oraları ziyaret edip ibret almaktadırlar. Bazılarının ise izleri bile silinmiş, hasat edilmiş ekin gibi yok olup gitmişlerdir. Hz. Lût ve Hz. Nûh kavimlerinin beldeleri gibi. Onların bu şekilde helak edilmeleri, tamâmen kendi yaptıkları zulümler sebebiyledir. Yoksa Allah onlara herhangi bir haksızlık yapmış değildir. Başlarına Allah’ın azabı çöktüğü zaman, Allah’tan başka taptıkları putlar onlara hiçbir fayda sağlayamamış; gelen azaptan hiçbir şeyi engelleyememişlerdir. Hatta onların zararını daha da artırmışlardır. Çünkü dünyada helak edildikleri gibi, o putlara tapmaları kendilerine âhiret mükâfâtını da kaybettirmiş, böylece en büyük zarara uğramalarına sebep olmuştur. Allah Teâlâ, sonradan gelenlere mühim bir ders ve günahlardan sakınmaya vesile olacak dehşetli bir ibret olması için, zulmeden o belde halklarını azabıyla yakalamıştır. Gerçekten de Allah Teâlâ’nın yakalaması, çok acı verici ve çok çetindir. Resûlullah (s.av): “Şüphesiz ki Allah, zâlime mühlet verir, fakat sonunda onu yakaladı mı bir daha da bırakmaz” buyurmuş, sonra da “Rabbin, halkı zâlim memleketleri yakalayıp cezalandırdığı zaman işte böyle cezalandırır. O’nun cezası, gerçekten çok acı verici ve pek şiddetlidir” (Hûd 11/102) âyetini okumuştur. (Buhârî, Tefsir 11/5; Müslim, Birr 61)

Kula düşen, bu olup bitenlerden gereken ders ve ibreti almaktır:

103. Bütün bu olup bitenlerde âhiret azabından korkanlar için elbette bir ders, bir ibret vardır. Kıyâmet günü, bütün insanların bir araya toplanacağı bir gündür. O gün, herkes tarafından görülecek ve her şeye şâhitlik yapılacak bir gündür.

104. Biz o günü sadece belli bir süreye kadar erteliyoruz.

Anlatılan bu kıssalarda âhiret azabından korkanlar için elbette ibret alacak, ders çıkaracak hususlar vardır. Âhirete iman edenler, anlatılan bu olaylarda âhiretin varlığına dair bir delil bulurlar ve bu dünyada yapılan zulüm ve haksızlıkların oradaki âkıbetinin korkunç olduğunu anlarlar. Ayrıca peygamberlerin, dünyada vuku bulacak azap ve helaklere dair verdikleri haberlerin gerçekleşmesinden hareketle, peygamberliğin Allah’ın emriyle gerçekleşen bir durum olduğunu daha iyi idrak ederek onların âhiretle alakalı verdikleri haberlerin de mutlaka tahakkuk edeceğine yakînen inanırlar.

Burada kıyâmet gününün iki mühim vasfına dikkat çekilir:

› O gün, bütün insanların toplanıp bir araya geleceği bir gündür. Öncekiler ve sonrakiler, yaptıklarının karşılığını görmek için orada toplanacaklardır.

› O gün mutlaka vuku bulacak ve herkes o günün vuku bulduğunu gözleriyle görecektir. Yahut o günde her şeye şâhitlik yapılacaktır. Çünkü bütün canlılar, bütün varlıklar, göklerde ve yerde bulunan her şey orada şâhitlik yapacaktır. Hatta bütün diller, eller, ayaklar ve deriler kendi yaptıklarına şâhitlik edecektir.

Şu an kıyâmet kopmamış olsa da, onun hiç kopmayacağı zannedilmemelidir. O gün elbette gelecektir. Ancak Allah Teâlâ onu belli bir süreye kadar ertelemektedir. Sayılı günler gelip geçtikten, dünyanın fâni ömrü sona erdikten sonra âhiret gelip çatacaktır:

105. O gün gelince, Allah’ın izni olmadan hiç kimse konuşamaz. Onlardan kimileri bedbaht olacak, kimileri bahtiyâr.

106. Bedbaht olanlar ateştedirler. O ateş kabarıp indikçe, onlar da her nefes alıp verişte hırıltılar, feryatlar ve hıçkırıklar içinde âdeta boğulurlar.

107. Âhiret âlemindeki gökler ve yer ayakta durdukça onlar da ebediyen o ateşin içinde kalacaklardır. Ancak Rabbinin dilemesi hâriç. Çünkü Rabbin ne dilerse onu eksiksiz yapar.

108. Bahtiyâr olanlar ise cennettedirler. Âhiret âlemindeki gökler ve yer ayakta durdukça onlar da orada ebediyen kalacaklardır. Ancak Rabbinin dilemesi hâriç. Bu mükâfat, ardı arkası kesilmeyip devam edecek ilâhî bir lutuftur.

Kıyamet gününün farklı yerleri ve merhaleleri vardır. Orada öyle yerler var ki herkesin nutku tutulur, hiç kimse konuşamaz. Nitekim âyet-i kerîmede şöyle buyrulur: “Bugün, onların tek bir kelime bile edemeyecekleri bir gündür. Kendilerine izin verilmez ki, özür dileyebilsinler.” (Mürselât 77/35-36) Öyle yerler var ki, orada ancak Allah Teâlâ’nın izin verdiği kimseler konuşacak, konuştuğunda da ancak doğruyu söyleyecektir. Âyet-i kerîmelerde şöyle buyrulur: “O gün Rahmân’ın izin verdiklerinden başkası konuşamaz. Konuşan da ancak doğru ve uygun olanı söyler” (Nebe’ 78/38); “İzni olmadan O’nun huzurunda kim kalkıp da şefaat edebilir?” (Bakara 2/255) Orada öyle devreler olacak ki, orada herkes kendini savunabilmek için mücadele edecektir: “Mahşer günü herkes gelip sadece kendisini kurtarmaya çalışacaktır” (Nahl 16/111); “Derken birbirlerine dönüp, karşılıklı söz düellosuna başlarlar.” (Sâffât 37/27) Bu devrelerin bazısında da insanların ağızlarına mühür vurulacak; onların elleri konuşacak ve ayakları şâhitlik edecektir. (bk. Yâsîn 36/65)

Mahşer halkının bir kısmı bedbaht olacak, bir kısmı da bahtiyar olacaktır. Bedbaht olanlar cehenneme atılacaktır. Cehennemde duydukları ıstırap ve çektikleri acı sebebiyle çok fecî bir nefes alış verişleri olacaktır. Solurken göğüs geçirip hıçkıracaklar; görülmemiş bir şekilde nefes alıp vereceklerdir. Acıdan inleyip feryat edeceklerdir. Aslında اَلزَّف۪يرُ (zefir) “nefesi güçlükle ve sıkıntılı bir şekilde vermek”, اَلشَّه۪يقُ (şehîk) ise aynı tarzda geri almak demektir. Bu iki kelime Arapçada esasen merkeplerin ilk anırma anları ile anırmalarını bitirirken çıkardıkları sesi anlatmak için kullanılır. Dolayısıyla maksat bedbahtların bağırmalarını merkep anırmasına benzetmektir. Bunların cehennemde çıkardıkları sesler, merkeplerin çıkardığı çirkin sesler gibi olacaktır. Nitekim bu durum dünyada bile özellikle boğulma, asılma, başının vurulması gibi belâlara maruz kalan kimselerde görülür. Bu esnâda bazı suçluların sığır böğürtüsü gibi böğürdükleri ve seslerinin çok tuhaflaştığı müşâhede edilir. Âhiretin ise dünyadan kat be kat daha sıkıntılı olduğu bir hakikattir.

Gökler ve yer ayakta durdukça o bedbahtlar cehennemde ebedi duracaklardır. “Göklerle yerin ayakta durması” sözü, diğer Kur’an âyetlerinin açıkça haber verdiği gibi (bk. Cin 72/23) ebediliği beyân eder. Çünkü burada bahsedilen “gökler ve yer”, şu an mevcut olan gökler ve yer değil, “Kıyamet günü yer başka bir yerle, gökler de başka göklerle değiştirilir” (İbrâhim 14/48) âyetinde belirtildiği üzere, âhiret âlemine mahsus yaratılacak olan “gökler ve yer” olacaktır. Âhiret âlemi ebedi olduğu gibi, o âlemin gökleri ve yeri de ebedi olacaktır. Dolayısıyla bu ifade, hakiki mânada bir ebedilikten bahseder. Nitekim, cennetliklerle alakalı gelen “kesintisi olmayan bir ihsan” kaydı da bunu destekler. “Rabbinin dilediği müstesnâ” kaydına gelince, Allah Teâlâ’yı bağlayan, O’nu bazı şeyleri yapmaya mecbur eden hiçbir güç, hiçbir kanun yoktur. Her şey O’nun dilemesine bağlıdır. Cehennemin ve cehennemliklerin durumu da öyledir. Cenâb-ı Hak dilediğini ebedi olarak ateşte bırakır; dilediğini affedip oradan çıkarabilir. Dilediğini başka azaplara düçar kılabilir. Ancak Kur’ân-ı Kerîm, Allah Teâlâ’nın cehennemin ebediliğini ve oraya kâfir olarak girenlerin de orada ebedî kalacağını dilediğini haber vermektedir. Bununla birlikte günahkâr mü’minler cehennemde ebedi olarak kalmayacak, oradan çıkarılacaklardır.

Bahtiyarlar ise cennette olacaklar ve âhiret gökleri ve yerleri ayakta durdukça orada ebedi kalacaklardır. Manevî derecelerine göre nimetlere nâil olacaklar, ilâhî rızâ ve cemâlullah lutuflarına erişeceklerdir. Onlar için bitmeyen nimetler, kesintisiz ihsanlar, sonsuz bir Allah vergisi olarak ikram edilecektir. “Cennetin yiyecekleri de, gölgesi de devamlıdır.” (Ra‘d 13/35) İlâhî rızâ nimeti de ebedîdir. Nitekim Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

“Allah Teâlâ cennetliklere:

«- Ey cennet sâkinleri! diye seslenir.» Onlar da:
«- Buyur Rabbimiz! Emret! Bütün hayır ve iyilikler senin elindedir» derler. Allah Teâlâ:
«- Halinizden memnun musunuz?» diye sorar. Onlar:
«- Nasıl memnun olmayalım, Rabbimiz. Sen bize, hiç kimseye vermediğin bunca nimetler ihsan ettin» derler. Allah Teâlâ:
«- Size bunlardan daha değerlisini vereyim mi?» buyurur. Cennetlikler:
«- Bunlardan daha değerlisi ne olabilir, Rabbimiz!» derler. Bunun üzerine Cenâb-ı Hak:
«- Üzerinize rızâmı indiriyorum; bundan sonra size hiç gazap etmeyeceğim» buyurur.” (Buhârî, Rikak 5; Müslim, Cennet 9)
Zaten pek çok âyette de cennetin ebedî olduğu kaydı açıkça yer almaktadır. (bk. Nisâ 4/122; Beyine 98/8)

O halde:

109. Rasûlüm! Müşriklerin taptıklarının boş şeyler olduğu ve kendilerini korkunç bir âkibete sürükleyeceği konusunda asla şüphen olmasın. Daha önce ataları neye nasıl tapıyor idiyse, onlar da aynı şeylere aynı şekilde tapmaktadırlar. Biz onların hak ettiklerini elbette kendilerine eksiksiz ödeyeceğiz.

Putperestlerin âkıbeti çok hazin olacak ve büyük bir zarara uğrayacaklardır. Bunların ataları, putlara tapmaları sebebiyle nasıl zarardan başka bir şey görmedilerse, bunlar da tıpkı öyle olacaklardır. Bundan şüpheniz olmasın. Onlar dünyadaki nasiplerini alacaklardır. Çünkü âyet-i kerîmede buyrulur:

“Dünya hayatını, onun göz kamaştırıcı süsünü ve şatafatını arzulayanlara, bu gayeye yönelik yaptıkları çalışmaların karşılığını dünyada tastamam veririz. Onlar bu hayatta hiçbir haksızlığa uğratılmazlar.” (Hûd 11/15)
Fakat âhiretteki tek nasipleri ateş olacaktır. Yine âyet-i kerîmede:

“Fakat onlar öyle kimselerdir ki, kendileri için âhirette ateşten başka bir şey yoktur. Dünyada yaptıkları şeyler orada tamamen boşa gidecektir. Çünkü, iyilik nâmına yaptıkları işler, inanç ve iyi niyetten yoksun olduğu için, hiçbir değer taşımamaktadır” (Hûd 11/16) buyrulmaktadır.

İnanıp inanmama bakımından Allah Teâlâ’nın gönderdiği kitaplar hakkında anlaşmazlığa düşmek, ilk defa müşriklerde görülen bir durum değil, aynı şey daha önce Hz. Mûsâ’ya verilen Tevrat hakkında da vuku bulmuştu:

110. Andolsun ki biz Mûsâ’ya kitabı verdik; fakat onun hakkında da anlaşmazlığa düşüldü. Eğer Rabbin tarafından azabın ertelenmesine dair önce verilmiş bir karar olmasaydı, elbette aralarında hüküm çoktan verilmiş ve iş bitirilmiş olurdu. Gerçekten onlar, Kur’an’dan yana ciddi bir şüphe ve tereddüt içindedirler.

111. Hiç şüphesiz Rabbin, yaptıkları her işin karşılığını onlara tam olarak verecektir. Çünkü O, onların neler yaptığını gâyet iyi bilmektedir.

Hz. Mûsâ, zor ve meşakkatli bir mücâdelenin sonunda İsrâiloğullarını Firavun’un zulmünden kurtarıp Tîh sahrasına getirmeyi başardı. Allah Teâlâ onunla Tûr dağında konuştu ve ona Tevrat’ı verdi. Fakat İsrâiloğulları, Hz. Mûsâ’nın peygamber olduğunu belgeleyen onca mûcizeye şâhit olmalarına rağmen yine de Tevrat hakkında anlaşmazlığa düştüler. Bir kısmı ona inanırken bir kısmı inanmadı. Kitabın bazı hükümlerini gizleyenler, onu kendi istekleri istikâmetinde te’vil edenler, hatta şahsi fikirlerini Tevrat’ın içine katarak bunların da Allah katından geldiğini iddia edenler oldu. (bk. Bakara 2/79; Âl-i İmran 3/78) Dolayısıyla müşriklerin Kur’ân-ı Kerîm’i inkâr etmelerine, onun hakkında şüphe içinde olmalarına; ona şiir, sihir, kehanet yakıştırmalarda bulunmalarına fazla üzülmemek, bu nevi durumlar karşısında sabır ve teenniyle hareket etmek gerekir. Şu bir hakikat ki, eğer Allah günahkârları hemen cezalandırmayacağına dair bir hüküm vermemiş olsaydı, hemen gerekeni yapar; mü’mini mükâfâtlandırmak, kâfiri de cezalandırmak suretiyle aralarında lazım gelen hükmü verir ve mutlaka işi bitirirdi. Halbuki Allah, her birine hak ettikleri karşılığı tam olarak vermek için onları kıyamet gününe kadar erteleyeceğini haber vermektedir. (bk. İbrâhim 14/42) Kıyâmet günü geldiğinde Allah Teâlâ, mü’minlere imanlarının ve diğer sâlih amellerinin, kâfirlere de küfürlerinin ve diğer günahlarının karşılığını tam tamına verecektir. Çünkü Allah, onların yaptıkları her şeyi çok iyi bilmektedir.

O halde yapılacak iş, Cenâb-ı Mevlâ’nın istediği şekilde dosdoğru bir kulluk yapabilmektir:

112. Öyleyse sana emredildiği gibi dosdoğru ol. Daha önce gittikleri yanlış yolları bırakarak Allah’a yönelen ve senin maiyetine girenler de dosdoğru olsunlar! İstikâmeti terk edip doğru yoldan dışa taşmayın. Hiç şüphesiz Allah, ne yapıyorsanız hepsini hakkiyle görmektedir.

İstikâmet, sağa ve sola sapmaksızın tek bir yön üzere devam etmektir. Esas mânası, Allah Teâlâ’nın emirlerini yerine getirmek, yasaklarından kaçmak üzere dosdoğru yürümektir. Tuğyân ise haddi aşmaktır. Âyetin emri hem Peygamber Efendimiz (s.a.s.)’e, hem de ona iman eden, kıyâmete kadar da iman edecek olan mü’minleredir.

Süfyan b. Abdullah es-Sakafî, Allah Resûlü (s.a.s.)’e gelerek:

“- Ey Allah’ın Rasûlü! İslâm’a dair bana öyle bir söz söyle ki, onun hakkında senden sonra hiç kimseye soru sormayayım” dedi. Efendimiz (s.a.s.):

“- Allah’a iman ettim, de, sonra da istikamet üzre ol!” buyurdu. (Müslim, İman 62)

İbn Abbâs (r.a.), huzuruna gelip nasihat isteyen Osman b. Hâdır el-Ezdî’ye şöyle der:

“Allah’a karşı takvâ sahibi olmaya ve dâimâ istikâmet üzere bulunmaya dikkat et. Kur’an ve sünnete uy, bid’atçi olma!” (Dârimî, Mukaddime 19)

Diyarbakırlı Saîd Paşa şu öğütte bulunur:
“Sen usandırma eli, el de usandırmaz seni
Hîlekârlık eyleme, kimse dolandırmaz seni.
Dest-i a’dâdan soğuk su içme kandırmaz seni,
Müstekîm ol, Hazret-i Allah utandırmaz seni.”

Hakiki bir mü’min şahsiyeti kazanıp Allah’ın rızâ ve muhabbetine erebilmek için istikametten başka yol yoktur. Bu bakımdan her hususta istikamet kadar yüksek bir makam ve onun kadar zor başarılacak hiçbir emir yoktur. Hangi iş veya hedef olursa olsun ona ulaşmanın en kısa yolu doğruluktur. Fakat bu noktada doğru olanı tespit edip o istikamette yürümenin iç içe zorlukları vardır. Şöyle ki:

Her şeyden önce bir işte doğrunun hangi çizgide olduğunu tayin ve tespit etmek çok zordur.

Dosdoğru olan o çizgi üzerinde sarsılmadan yürüyebilmek daha zordur.

İstenilen hedefe ulaştıktan sonra aynı şekilde o doğruluk üzere, hiç eğilmeden devam ve sebat edebilmek büsbütün zordur.
Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretleri istikâmetin zorluğu ile alakalı şu açıklamayı yapar: “İstikamet ancak şeriat, tarikat, mârifet ve hakikat mertebelerinin hakkını tam olarak vermekle mümkün olur. Hükümlerde âdil olmak şeriatın hakkına riâyete dâhildir. Tabîat mertebesinde istikâmet, şeriata riâyet iledir. Nefis mertebesinde istikâmet, tarikata riâyet iledir. Rûh mertebesinde istikâmet, mârifete riâyet iledir. Sır mertebesinde istikâmet ise mârifet ve hakikate riâyet ederek mümkün olur. Bütün bunlara riâyet edebilmek, son derece zordur.” (Bursevî, Rûhu’l-Beyân, IV, 254-255)

Bu sebeple Efendimiz (s.a.s.):

“Hûd sûresi ve kardeşleri olan Vâkıa, Hâkka, Mürselât, Nebe’ ve Tekvîr gibi sûreler beni ihtiyarlattı” (Tirmizî, Tefsir 57/3297) buyurmuştur.

İnsanın kemale ermesi, harikulade şeyler göstererek değil, bu mertebeleri kemale erdirmek suretiyledir. Nitekim Şeyh Ebû Saîd’e: “Falanca su üzerinde yürüyor” denince, “Balıklarla kurbağalar da öyle” der. “Falanca havada uçuyor” denince, “Kuşlar da öyle” der. “Falanca bir anda doğuya ve batıya ulaşıyor” denince “İblîs de öyle” der. “Peki öyleyse sana göre kemale ermenin ölçüsü nedir?” dediklerinde ise Ebû Saîd: “Zâhirî olarak yaratılanlarla, bâtınî olarak da Hak ile birlikte olabilmektir” diye cevap verir. (Bursevî, Rûhu’l-Beyân, IV, 255)
İstikametin en mühi şartı zâlimlerden uzak tutmaktır:

Dest-i a’dâ: Düşman eli. Müstekîm ol: Her işinde doğru ve dürüst ol.

113. Sakın zâlimlere meyletmeyin; yoksa onları saracak ateş size de dokunur. Aslında sizin Allah’tan başka hiçbir dostunuz, yardımcınız ve sizi sahiplenecek hiçbir güç yoktur. Öyleyse O’ndan başka bir dost aramayın; aksi halde O’nun yardımından da mahrum kalırsınız.

Âyette yasaklanan اَلرُّكُونُ (rukûn), dayanmak, sırtını verip güvenmek, herhangi bir şeye yanaşıp durmak, muhabbetle meyletmek ve ona râzı olmak mânalarına gelir. Bu kelimede “azıcık meyletmek” mânası da vardır. Dolaysıyla âyet-i kerîme, zulüm ve haksızlık yapanlara herhangi bir şekilde destek vermek, yakınlık gösterip yaltaklanmak şöyle dursun, onlara meyil bile etmeyi, yüz vermeyi ve alaka göstermeyi yasaklamaktadır. Âyet-i kerîme şu mânalara işaret etmektedir:

› “Onların amellerini işlemeyin,
› Onların yaptıklarına rızâ göstermeyin,
› Amelleri sebebiyle onları övmeyin,
› Onlara iyilikleri emri terk etmeyin,
› Onların haram mallarından herhangi bir şey almayın,
› Kalpleriniz onlarla birlikte sukûnete ermesin,
› Onlara karışmayın; onlarla birlikte yiyip içip beraber bulunmayın.” (Kuşeyrî, Letâifü’l-İşârât, II, 61)

Çünkü bunun cezası ateştir; meyledildiği nispette meyledenlere ateş dokunacaktır. Bu gibi kimseler, kendilerini ateşten kurtaracak bir dost ve bir yardımcı bulamayacaklar, Allah’ın yardımından da mahrum kalacaklardır. Nitekim Ömer b. Abdülaziz (k.s.) şöyle der:

“Zâhidlik helâle karşı olur. Harama gelince o bir ateştir. Ona ancak ölüler uzanır. Eğer harama el uzatanlar diri olsalardı, o ateşin acısını duyarlardı.” (Velîler Ansiklopedisi, I, 106)

Bir diğer âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:

“Âyetlerimiz hakkında alaylı tavırlarla münâsebetsizliğe dalanları gördüğünde, onlar başka bir konuya geçinceye kadar kendilerinden uzak dur. Şayet şeytan sana bir an için unutturur da yanlarında kalacak olursan, hatırlar hatırlamaz derhal kalk ve o zâlimler gürûhuyla bir arada oturma!” (En‘âm 6/68)

Bu âyet-i kerîme de yine kâfirleri, müşrikleri ve bunlar dışında türlü türlü günah işleyen kimseleri terk edip, onlardan uzaklaşmayı emreder. Çünkü, sohbet ve arkadaşlık ancak muhabbet alakasıyla meydana geleceğinden, bu gibi kimselerle sohbet ve arkadaşlık küfür veya masiyettir. Fakat arkadaşlık bir zaruret veya takıyye sebebiyle yapılmışsa bunun hükmü başkadır. (bk Âl-i İmran 3/28)

İstikametin önemli şartlarından biri de şartlarına uygun tarzda namaza devamdır:

114. Gündüzün iki tarafında ve gecenin gündüze yakın saatlerinde namazı dosdoğru kıl. Şüphesiz ki iyilikler kötülükleri giderir. Bu buyruklar, ibret ve öğüt almasını bilenlere bir hatırlatmadır.

115. Sabret; çünkü Allah iyi davranan ve işini güzel yapanların ecrini zâyi etmez.

Burada bir günde edâ edilmesi farz olan beş vakit namaza işaret edilmektedir. “Gündüzün iki tarafı”ndan maksat, öğle ve ikindi namazları; “gecenin gündüze yakın saatleri”nden maksat ise akşam, yatsı ve sabah namazlarıdır. Çünkü اَلزُّلَفُ (zülef) kelimesi, vakit ve yakınlık mânasına gelen “zülfe” kelimesinin çoğuludur. Arapça da çoğul ise en az üçtür. Buna göre sabah namazı gün doğmasına yakın, akşam ve yatsı namazları ise güneşin batmasına yakın saatlerde kılınmakla bu üçlüyü ifade ederler. Namazların bildiğimiz beş vakitte kılınması, bunun gibi başka âyetlerle (bk. İsrâ 17/78; Tâhâ 20/130), hadis-i şeriflerle ve ümmetin icmaıyla sabittir.

Âyetin “Şüphesiz ki iyilikler kötülükleri giderir” (Hûd 11/114) kısmında bahsedilen “iyilikler”den maksat, sözün geliminden de anlaşılacağı üzere öncelikle beş vakit namazdır. Yani her namaz bir “hasene: iyilik”, beş vakit namaz ise “hasenât: iyilikler”dir. İyiliklere devam edildikçe kötülükler silinir gider. Buna göre beş vakit namaza devam ettikçe, arada beşeriyet icabı işlenen bazı kötülükler de kaybolur. Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Büyük günahlardan uzak durulduğu takdirde, bir namaz diğer namaza kadar olan günahlara kefarettir.” (Müslim, Tahâret 16) Şu âyet-i kerîme ise hakîkati daha açık bir şekilde beyân eder: “Bütün şartlarına riâyet edilerek hakkiyle kılınan namaz, insanı her türlü hayasızlıktan, dînin ve aklın kabul etmediği şeylerden alıkoyar.” (Ankebût 29/45)

Fakat iyiliklerin kötülükleri silip götürmesi sadece namaza mahsus bir durum değildir. Namaz sadece misal olarak verilmiştir. Aynı durum diğer iyilikler için de geçerlidir. İnsanın imanla birlikte yaptığı her türlü iyilik onu kötülüklerden uzaklaştırır, yaptığı kötülüklerin affedilmesine, hatta onları iyiliğe dönüşmesine vesile olur. Bu mânada şu âyet-i kerîme ne kadar ümit bahşedicidir: “Ancak tevbe edip inanan ve sâlih ameller işleyenler müstesnâ. Allah onların kötülüklerini iyiliklere çevirecektir. Allah çok bağışlayıcıdır, engin merhamet sahibidir.” (Furkan 25/70)

Rabbimizin öğütlerine kulağını ve kalbini verenler, sabırla iyilik yapmaya devam edenler bu güzel müjdelerden bol bol istifade edeceklerdir. Çünkü Yüce Allah, iyilik yapanların emeklerini boşa çıkarmayacak, mükâfâtlarını asla zayi etmeyecek, bilakis onlara lutuf ve kerem hazinelerinden kat kat ihsanda bulunacaktır.

Mü’minler ancak böyle bir İslâmî anlayış ve kulluk şuuru ile hem kendilerini haksızlıklardan uzak tutabilir, hem de dünyada yapılan zulüm ve haksızlıkların önüne geçebilirler. Nitekim insanlık tarihine bir göz atıldığında, zulme karşı seslerini yükseltmedikleri için zâlimlerle birlikte helak olan nice toplumların bulunduğu görülecektir:

116. Ne olurdu, sizden önce helâk edilen nesiller içinde iman, sâlih amel ve güzel ahlâk gibi faziletler sahibi ve Allah yanında kalıcılığı olan değerleri gâye edinmiş bazı insanlar bulunsaydı da, yeryüzünde bozgunculuk çıkmaması için çalışsalardı! Ne yazık ki, onların içinde bu vazîfelerini gereği gibi yaptıkları için kurtardığımız pek az kimse oldu. Zâlimlere gelince, onlar sadece içine dalıp gittikleri dünyevî zevk u safânın peşine düşüp şımardılar ve hep günah işlemekle meşgul oldular.

117. Yoksa senin Rabbin, halkı hem kendi nefislerini hem de toplumu ıslahla meşgul bulunan ve hakka hukuka riâyet eden memleketleri haksız yere helâk etmez.

116. âyette geçen اَلْبَقِيَّةُ (bakıyye) kelimesi, esasında “kalıntı” anlamına gelirse de burada “fazilet, akıl ve hayır” mânasındadır. “Bakıyye sahipleri” de dindar, faziletli, akıllı ve hayırlı kimselerdir. Bunlar iman, ilim, ibâdet ve ahlâk gibi Allah yanında kalıcı olan değerlere önem veren ve onlara ulaşmayı gaye edinen gerçek akıl ve idrak sahibi bahtiyarlardır. İnsan, genelde, kazandığı şeylerin en güzelini ve en üstününü geriye bırakmak istediğinden, “bakıyye” kelimesi cömertlik ve fazilet mânasında darb-ı mesel olmuştur.

Burada, daha önce helak olan kavimlerin helaklerine sebep olan iki husus üzerinde durulmaktadır:

Aralarında fesat ve bozgunculuğa mâni olacak yeter sayıda faziletli bir cemaatin bulunmayışı,
Dünyalık bakımdan durumu iyi olan kimselerin zevk u safâ düşkünlüğü ve halkın azgınlaşmasına sebep olmaları.

Dolayısıyla burada, toplumların içerisinde faziletli insanların çoğalmasının ve bunların kötülükleri engellemeye çalışmasının lüzûmuna işaret edilmektedir. Eğer böyle faziletli gruplar olmaz, toplumun halini ıslaha çalışmaz ve insanlar da nefsânî arzularının peşine düşüp azgınlaşırlarsa ilâhî kahır tecellilerine maruz kalır, helak olup giderler. Nitekim Kur’an’da kıssaları anlatılan önceki nesiller bunun apaçık misalleridir. Yoksa Allah Teâlâ, hiçbir toplumu hak etmedikleri halde zulüm ile helak etmez. Çünkü Cenâb-ı Hak her türlü zulümden pak ve uzaktır. Kulların başına gelenler, ancak kendi yaptıklarının affedilmeyen kısımlarından gelir.

Nitekim Resûlullah (s.a.s.)’e: “İçimizde sâlihler varken yine de helak edilir miyiz?” diye sorulduğunda: “Evet, eğer kötülükler çoğalırsa” cevabını vermiştir. (Buhârî, Fiten 4, 28; Müslim, Fiten 1-2)

Efendimiz bir diğer hadis-i şerifte de şöyle buyurur: “Allah Teâlâ, bir grubun davranışı yüzünden çoğunluğa azap etmez. Ancak gözlerinin önünde kötülükleri gördükleri ve onları engellemeye güçleri olduğu halde engellemedikleri zaman hem çoğunluğa hem de o azınlığa azab eder. Aralarında iyiliği emreden ve kötülüğü yasaklayan doğru kimseler bulunmayan ve herkesin bozgunculukta birleştiği ya da iyilik emredildiğinde yerine getirmeyen ve kötülük yasaklandığında yasağa uymayan her kavim helak olacaktır.” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 192; Heysemî, Mecma‘u’z-zevâid, VII, 267-268)

Bütün güç ve kuvvet Yüce Allah’ın kudret elindedir; her türlü emir ve yetki de O’na aittir:

118. Eğer Rabbin dileseydi bütün insanları İslâm üzere tek bir ümmet yapardı. Fakat onlar, kendilerine irade hürriyeti verildiği için haktan ayrılıp farklı farklı yollara gitmekten hiçbir zaman kurtulamazlar.

119. Ancak Rabbinin merhamet ettikleri haktan ayrılmaz ve anlaşmazlığa düşmezler. Zâten Allah onları asıl bunun için yaratmıştır. Böylece Rabbinin: “Cehennemi mutlaka cinler ve insanlarla dolduracağım” sözü yerine gelmiş olacaktır.

“İnsanlar başlangıçta tevhid dinine inanan tek bir ümmetti. Sonradan ayrılık ve anlaşmazlığa düştüler” (Yûnus 10/19) âyeti gereğince insanlık başlangıçta bir tek ümmet, bir tek aile idi. Eğer Allah dileseydi hepsini hidâyete erdirir, İslâm üzerinde birlik ve beraberlik halinde tutardı. İman ve küfür bakımından farklı yollara düşmelerine, bölünüp parçalanmalarına izin vermezdi. Fakat Allah Teâlâ böyle dilemediğinden insanlar arasında anlaşmazlıklar hep olagelmiştir; böyle de devam edecektir. Tevhidi kabul edenler olacağı gibi, ona karşı çıkanlar da olacaktır. Ancak Cenâb-ı Hakk’ın rahmetiyle muamele ettiği kimseler anlaşmazlığa düşmeyecek, Hakk’a karşı gelmeyecek, tevhid ve istikâmetten ayrılmayacak, birlik ve beraberlik içinde bir ümmet olacaklardır. Zaten Hak Teâlâ, insanları asıl bu maksatla yaratmıştır. Dünya hayatını da bir imtihan yeri olarak tayin buyurmuştur. En güzel amel işleyenleri ortaya çıkarmak için hayat ve ölümü var etmiştir. (bk. Mülk 67/2) Neticede iyiler cennet yurdunda ağırlanacak; cehennem de insanlar ve cinlerin bedbahtlarıyla tamâmen doldurulacaktır. Bu Allah Teâlâ’nın kesinleşmiş bir sözü, bir hükmü ve bir vaadidir. Hatta o gün cehenneme “doldun mu?” denilir; o da “daha var mı?” der. (bk. Kaf 50/30)

Kur’ân-ı Kerîm’de sık sık anlatılan ibretli peygamber kıssalarının hikmetine gelince:

120. Peygamberlerin mühim haberlerinden kalbini kuvvetlendireceğimiz kıssaların hepsini sana anlatıyoruz. İnen bu âyetlerde sana doğru bilgiler, mü’minler için de bir öğüt ve bir hatırlatma gelmiştir.

121. O halde, iman etmeyenlere şöyle de: “Elinizden ne geliyorsa yapın. Elbette biz de vazîfemizi yapacağız.”

122. “Olacak olanları bekleyin bakalım; biz de onu bekliyoruz.”

Âyetler: Kur’ân-ı Kerîm’de önceki peygamberlerin ve onların gönderildiği toplumların kıssaları tekrar tekrar anlatılır. Bundaki hikmet öncelikle Resûlullah (s.a.s.)’in kalbini kuvvetlendirmek, tatmin ve teskin etmek, yakinini artırmak, gönlünü rahatlatmak ve ona yapılan eziyetlerin önceki peygamberlere de yapıldığını bilmesini sağlayarak teselli etmektir. Çünkü insanlar, “Elle gelen düğün bayram” hikmetli sözünde ifade edildiği üzere, bir mihnet ve belaya maruz kaldıklarında, bu belâlara başkalarının da maruz kaldıklarını görünce, sıkıntıları hafifler.

Cenâb-ı Hak, Peygamberimiz (s.a.s.)’e, aynen Hz. Hud ve Hz. Şuayb’ın yaptıkları gibi, müşriklere kendisi hakkında ellerinden ne geliyor, güçleri neye yetiyorsa onu yapmalarını söylemesini, onlara meydan okumasını emretmektedir. Çünkü bu ifade, peygamberin davasında ne kadar haklı ve ne kadar samimi olduğunu; gönlünü bütünüyle Rabbine bağladığından kendine güvenini ve korkusuzluğunu açıkça ortaya koymaktadır. Buna göre kâfirler imansızlığın gereğini yapacaklar; peygamber ve mü’minler de Allah’a iman, ilâhî hakikatlerden öğüt ve ibret alma gibi güzel hal ve davranışlarının gereğini yapacaklardır. Kâfirler, şeytanın vesveselerine kanarak müslümanların başına gelmesini sandıkları musibetleri bekleyip duracaklar; müslümanlar ise Allah Teâlâ’nın kesin bir şekilde va‘dettiği dünyevî musibet ve uhrevî azapların kâfirlerin başına inmesini bekleyeceklerdir. Neticede iki bekleyiş arasında ne kadar büyük bir farkın olduğu; kimin kârlı kimin zararlı çıkacağı belli olacaktır:

123. Gökler ve yer neyi barındırıyor, gelecek adına ne saklıyorsa hepsini bilen ve hâkimiyeti altında tutan ancak Allah’tır. Bütün işler neticede O’na varır ve O neye hükmederse o olur. Öyleyse yalnız O’na kulluk et ve yalnız O’na güvenip dayan. Unutma ki Rabbin, işleyip durduklarınızdan asla habersiz değildir.

Göklerde ve yerde bulunan bütün gizlilikler, geleceğe ait bütün sırlar Allah’a aittir. Onların hepsini en iyi şekilde sadece Allah Teâlâ bilir. Çünkü bu gizlilikleri yaratan, bilen, bildiren, zamanı geldiğinde açığa çıkaran O’dur. Dolayısıyla O’na herhangi bir şeyin gizli kalması mümkün değildir. O halde kulluk edilmeye ve güvenilip dayanılmaya lâyık tek ilâh da yalnız O’dur. Bu sebeple yalnız O’na kulluk etmek ve sadece O’na güvenip dayanmak lâzımdır.

Âyette önce “kulluk” sonra “tevekkül” emredilmiştir. Bunda iki hususa işaret edildiği söylenebilir:

› Kulluk etmeden yapılacak tevekkülün kayda değer bir faydası olmaz.
› Kulluk ancak tevekkül ile yani Allah’a güvenip dayanmakla kemâle erer.

Buna göre kul başarıya erebilmek için elinden geleni yapacak, bütün gücüyle çalışacak; fakat bunu yaparken Allah’a sığınıp, yardım dilenip başarıyı yalnızca O’ndan bekleyecektir. İşte bu hal, nihâyetsiz kuvvet ve kudret sahibi, her şeyi hakkiyle bilen ve kullarının yaptıklarından bir an bile gâfil olmayan Cenâb-ı Hakk’a kâmil mânada imanın açık bir tezâhürüdür.

Hûd sûresi Allah’a kulluk ve tevekkül tâlimatıyla nihâyete ermekte, bundan sonra gelen Yûsuf sûresi ise, Allah’a tevekkül eden bir kulun, ne kadar çok haksızlığa uğrarsa uğrasın, Allah’ın inâyetiyle hepsinden kurtulup selâmete çıkacağını göstermektedir: