Teleutlar

Kendilerine Telengetter ismini veren Rusya’nın Türkçe konuşan halkı. Toplam nüfusları 3 bin kişidir. Çoğunluğu Kemerovo Bölgesi (Sibirya’nın güneyi) köylerinde ve şehirlerinde yaşamaktadır. Altay dilinin diyalektlerinden birinde konuşmaktadırlar. Yazı dili Kiril Alfabesi esas alınarak oluşturulmuştur.

Büyük bir kısmı geleneksel dini inanışlarına sadıktır (Şamanizm). Teleutların en eski ataları Eski Türkler döneminden Tele grubu boylardır. Eski çağlarda Teleutların yaşadıkları alanlarda iki ana geçim kaynağı şekillenmiştir: Dağlık-step bölgesinde göçebe hayvancılık ve tayga-step bölümünde yaya avcılık. 17. yy’da Teleutlar arasında yerleşik tarım-hayvancılık gelişmeye başlamıştır.

17. yy ve 18. yy’ın ilk yarısında Teleutların büyük bir çoğunluğu için ana geçim kaynağı göçer hayvancılık idi. At ve büyük baş hayvan yetiştirilirdi. Geleneksel uğraşılar arasında avcılık ve balıkçılık da vardı. Toplayıcılık da çok geniş yayılma alanına sahipti. Bir çok Teleut arıcılıkla da uğraşırdı. Ev zanaatları arasında en gelişmiş olanları deri, ahşap, metal işleme, dokuma, örme ve dikiş bulunur.



Teleutlar yerleşik yaşam şekline nispeten kısa bir zaman önce, yani 400 yıl önce geçtiler. O tarihte Rusya vatandaşlığına almışlardı. Bugün Sibirya’nın batısında bulunan Kemerova Bölgesi’nde yaklaşık 2500 Teleut yaşamaktadır.

Modern Teleutların hayatında ulusal geleneklere her zaman yer vardır. Bazı geleneklere büyük bir ciddiyetle uyarlar. Örneğin emegender denilen bezden kült kuklaları kimsenin göremeyeceği yerlere yerleştirilir. Hristiyanlardan alınan Kutsal Üçlü bayramında her aile, evinin avlusunda somdor denilen ve kuru beryoza dallarından inşa edilen ritüel bir yapı kurarlar. Bu yapı soyun koruyucu ruhları şerefine kurulur. İnsanlar somdorların hastalıktan koruyucu olduğuna inanırlar. Eğer ailede biri hastalanırsa somdora süt dökülür.

Eski Alas geleneğinin inceliklerini ise sadece yaşlılar hatırlamaktadırlar. Buna göre beryoza yongaları bir tabak içinde çevrilerek yakılır ve eski zamanlardan kalma büyüler okunur. Ardından el hastanın alnına dayanır, böylece hastalığa neden olan kötülüğün bedenden çıkması sağlanır.
Tarih-Etnografya müzesi ‘Çolkoy’ müdürü Vladimir Çepuhayev, Kemerova Bölgesi’nde son gerçek şaman 20.yy’ın 30’lu yıllarında yaşamıştır diyor. İnsanlar daha sonra aşama aşama tıbba inanmaya başlamışlardır.

Çolkoy müzesinde, açık havada eski zamanlarda kullanılan ulusal ev örneği durmaktadır. Bu evlerin bazıları silahlarla, eski ev eşyaları, hayvan postları ile donatılırdı. Hemen etrafında ise modern, ahşaptan evler yeralır, bunların içinde o eski ulusal renkler hemen hemen unutulmuş gibidir.

Ancak Teleutların hepsi eski geleneklerden vazgeçmiş değildir. Örneğin, kendine saygılı her Teleut kadınının dolabında bir kaç elbise, eski dikim teknolojileri ile yapılmış ipek palto asılıdır. Bir çok evde hala koyun postu, çarık, kenarları kürkle süslenmiş şapkalar bulunur.

Teleut dili Dünya’nın en eski Türk dillerinden biridir. Teleutlar dillerine büyük saygı duyarlar ve gelecek nesiller için özenle muhafaza ederler. Teleut ailelerinde Rusça ve anadilin ortaklaşa kullanılması sık görülen bir olaydır.

Kemerova Bölgesi’nde çocuklara Teleut dili ve yazısını öğreten tek bir okul bulunmaktadır. Bu okulun müdürü Tamara Yakuçakova, bazı çocukların ana dillerine son derece alıştıklarını ve hikayeler, şiirler yazmaya başladıklarını anlatıyor.

Bu çocuklar için özel bir sözlük, alfabe ve diğer kitaplar bastırılmıştır.

​