Okyanuslar
Aslında Dünya’nın %71’ini oluşturan su kütlesini, pekâlâ “Dünya Okyanusu” adı ile adlandırabilirdik. Çünkü Dünya’da suyun %97’sini oluşturan bu devasa su kütlesinin bölgeleri arasında, su akışını engelleyecek hiçbir engel yoktur.
Uzun yıllar boyunca “Dünya Okyanusu”nu dört bölüme ayırılıp, dört farklı adla anılmıştır: Atlantik, Pasifik, Hint ve Arktik (Kuzey Buz Denizi). Bunun yanı sıra okyanuslar daha küçük birimlere de ayrılır, denizler, haliçler, koylar vb.
2000 yılında alınan bir kararla, Antarktika çevresine “Güney Okyanusu” adı verilmiş ve böylece resmi olarak Dünya’daki okyanus sayısı beşe çıkarılmıştır.
Pasifik Okyanusu (Büyük Okyanus)
Pasifik Okyanusu, nam-ı diğer Büyük Okyanus, 155.557.000 km² ile dünyanın en büyük okyanusudur. Dünya’nın yüzölçümünün %28’ini oluşturan Pasifik Okyanusu’nun alanı, neredeyse Dünya’nın tüm kara parçalarının toplam yüzölçümüne de eşittir. Derinliği ortalama 4.028 m’dir. Dünya’nın en derin noktası olan Japonya yakınlarındaki Mariana Çukuru’nun derinliği, 10.925 m’dir. Pasifik Okyanusu Dünya’nın en önemli keşif ve göç rotası olduğu için de çok önemlidir.
Büyük Okyanus veya Pasifik Okyanusu; Amerika, Asya ve Okyanusya kıtaları arasında ve dünyanın en büyük okyanusu. Pasifik adını İspanya krallığı adına Dünya'yı dolaşan Portekizli denizci Ferdinand Magellan vermiştir. Magellan, günler süren zorlu ve fırtınalı koşullar altında adını verdiği Macellan Boğazı'ndan geçip bu okyanusa açıldığında, fırtınaların dinmesinden ve kendisini sakin suların karşılamasından dolayı Portekizcede "sakin" anlamına gelen "Pasifico" sözcüğünden yola çıkarak bu adı vermiştir.
179.7 milyon km² yüzölçümüne sahiptir. Neredeyse Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu'nun toplamı kadar yüzölçümü vardır. En derin yeri 11.034 metre ile Mariana Çukuru olup burası aynı zamanda Dünya'daki en derin noktadır. En kalabalık ada Tahiti'dir. Ayrıca Dünya'daki depremlerin %90'ı ve büyük depremlerin ise %80'i Pasifik bölgesinde oluşmaktadır. Bunun nedeni Büyük Okyanusun çok derin olmasıdır.
708.000.000 km³ hacmi vardır ve kapladığı alan Dünya'daki toplam karaların alanından biraz daha büyüktür. Okyanusun 3.000-3.500 metreden daha derin her yerinde sıcaklık 2 °C derecenin altındadır. Üzerinde irili ufaklı yaklaşık 20.000 ada bulunmaktadır. Buna karşın toplam yüz ölçümünün yalnızca %1 kadarı karadır. Japonya, Endonezya ve Yeni Gine vb. volkanik adalarla çevrilmiştir. Bu adalara "ateş çemberi" adı verilir.
Atlantik Okyanusu
76.762.000 km²’lik yüzölçümü ile Atlantik Okyanusu dünyanın en büyük ikinci okyanusudur. Atlantik Okyanusu Batı Yarımküre’ de Afrika, Avrupa, Güney Okyanusu arasında yer alır. Baltık Denizi, Karadeniz, Karayip Denizi (Antil Denizi), Meksika Körfezi, Akdeniz ve Kuzey Denizi gibi diğer büyük su kütlelerini içine alır. Atlantik Okyanusu denildiğinde akıllara büyük kasırgaların gelmesi boşuna değildir. Genellikle Ağustos ile Kasım ayları arasında Afrika kıyılarında gelişen güçlü kasırgalar, Karayip Denizi’ne doğru ilerler.
Atlas Okyanusu -Atlantik Okyanusu olarak da anılır- Afrika ve Avrupa kıtalarını Amerika kıtasından ayıran okyanustur. Dünyanın en büyük ikinci okyanusu olma özelliğine sahiptir.
Araştırmalar Dünya’nın henüz ilk oluştuğu sıralarda tüm kıtaların bir büyük olduğunu ortaya koydu. Kıtaların ayrılmasının ardından Atlas okyanusu ortaya çıkmıştır.
ATLAS OKYANUSUNUN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
- Büyük(Pasifik) Okyanus sonra dünya üzerindeki en büyük ikinci okyanustur.
- Bermuda Şeytan Üçgeni bu okyanusta bulunmaktadır.
- Kapladığı alan yaklaşık olarak 106,4 milyon kilometrekare olup, dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %20’lik bölümünü kapsamaktadır.
- Atlas Okyanusunun ortalama derinliği 3314 metredir.
- Okyanus üzerindeki en derin yer ise Porto Riko Çukuru’dur. Bu çukurun derinliği yaklaşık olarak 8648 metredir.
- Bünyesinde Dünyanın en uzun Okyanus sıradağı olma özelliğine sahip Orta Atlas Sırtı bu okyanus içerisinde yer almaktadır.
- Atlas Okyanusunun Kutuplar arasındaki en uzun mesafesi yaklaşık olarak 15.000 kilometrelik bir uzunluğa sahip bulunmaktadır.
- Atlas Okyanusunun en geniş yeri ise Avrupa kıtası ile Meksika körfezi arasındaki kısımdır. Bu kısımdaki genişlik yaklaşık 8000 kilometre civarındadır.
- Dünyanın en önemli Sıcak Su akıntısı Gulf Stream ve Dünyanın en önemli soğuk su akıntısı olan Labrador akıntıları bu okyanusta bulunmaktadır.
- Doğu kıyıları uzunluğu 50.000 kilometre civarında iken batı kıyıların uzunluğu 80.000 kilometreye kadar uzanmaktadır.
ATLAS OKYANUSUNDA BULUNAN DENİZLER
Atlas(Atlantik) okyanusunda birçok deniz bulunmaktadır. Bu denizlerin başlıcaları şu şekildedir;
Adriyatik Denizi, Ege Denizi, Alboran Denizi, Arjantin Denizi, Balear Denizi, Baltık Denizi, Biskay Körfezi, Botni Körfezi, Campeche Körfezi, Fundy Körfezi, Karadeniz, Bothnian Denizi, Karayip Denizi, Kelt Denizi, Chesapeake Körfezi, Davis Boğazı, Danimarka Boğazı, Manş Denizi, Botniya Körfezi, Finlandiya Körfezi, Gine Körfezi, Meksika Körfezi, Akdeniz, Saint Lawrence Körfezi, Venezuela Körfezi, İyonya Denizi, İrlanda Denizi, Labrador Denizi, Ligurya Denizi, Marmara Denizi, Mirtoan Denizi, Takımada Denizi.
Hint Okyanusu
Dünyanın üçüncü büyük okyanusu olan Hint Okyanusu, 68.566.000 km²’dir. Afrika, Güney Okyanusu, Asya ve Avustralya arasında yer alır. Hint Okyanusu’nun ortalama derinliği 3,963 m’dir. En derin noktası olan Java Çukuru’nun derinliği 7,258 m’dir. Andaman Denizi, Arap Denizi, Flores Denizi, Cava Denizi ve Kızıl Deniz gibi büyük su kütleleri yanı sıra Aden Körfezi, Umman Körfezi, Mozambik Kanalı ve Basra Körfezi gibi daha küçük ancak son derece önemli su kütleleri Hint Okyanusu içinde yer alır. Hint Okyanusu’nda oluşan musonik hava olayları, Asya’nın güneydoğusunu etkiler. Uluslararası ticaretin rotası içinde yer dar su yolları ile ünlüdür.
Hint Okyanusu, kuzeyde Asya, batıda Afrika ve Arabistan Yarımadası, doğuda Malezya Yarımadası, Sunda Adaları ve Okyanusya tarafından çevrilen, dünyanın üçüncü büyük okyanusudur.
Agulhas Burnu'nun güneyinde 20° Doğu boylamının geçtiği yerde Atlas Okyanusu'ndan; 147° Doğu boylamının geçtiği yerde de Pasifik Okyanusu'ndan ayrılır. En kuzeyde Basra Körfezi'nde, 30° enlemine kadar uzanır. Dünya sularının %20'sini kapsar. Afrika'dan Avustralya'ya kadar okyanusun genişliği 10.000 kilometre kadardır. Bu alanda yaklaşık olarak 73.566.000 km² yer kaplar. Hacminin yaklaşık olarak 292.131.000 km³ olduğu tahmin edilmektedir.
Okyanus içerisindeki ada ülkeler Madagaskar, Komorlar, Seyşeller, Maldivler, Mauritius, Sri Lanka ve Endonezya'dır. Asya ve Afrika arasında önemli bir geçiş yolu niteliğinde olması nedeniyle ülkeler arasında anlaşmazlıklar çıkmaktadır. Bağlantı bölgesi Hindistan'ın kuzeyinde kıta sahanlığından çıkarak güneye doğru ilerleyen bir sap ve iki koldan oluşan ters bir Y şeklindeki Orta Hint Okyanusu Sırtı'dır. Doğu, batı ve güney havzaları bu sırtlar yüzünden bir kez daha bölünmüştür. Kıta sahanlığı ortalama olarak 200 km genişliğe kadar uzanır.
Bunun yanı sıra Avustralya'nın batı kıyılarında 1000 km'ye kadar çıkmaktadır. Ortalama derinlik 3.890 metredir. En derin nokta Java çukurunda deniz seviyesinin yaklaşık 7.450 m altındadır. 50° güney enleminin kuzey bölümü %86 oranında pelajit çökeltilerle; diğer %14'lük bölüm ise toprak tortularıyla kaplanmıştır. Bu enlemin altında kalan bölgeler ise daha çok buzul alanlardır. IHO (International Hydrographic Organisation) 2000'de aldığı bir kararla Hint Okyanusu'nun bir bölümünde beşinci bir okyanusun daha sınırlarını belirledi. Bu yeni okyanus Antarktika kıyılarından 60° güney enlemine kadar uzanıyor.
Hint Okyanusu'ndaki önemli geçiş noktaları ve boğazlardan bazıları Babü'l Mendep, Hürmüz Boğazı, Malakka Boğazı, Süveyş Kanalı'nın güney girişi ve Sunda Boğazı'dır. Andaman Denizi, Umman Denizi, Bengal Körfezi, Büyük Avustralya Körfezi, Aden Körfezi, Mozambik Kanalı, Kızıldeniz okyanusun diğer bölümlerindendir.
Muson Rüzgarları : Kuzey kesimlerde iklime muson rüzgâr sistemleri etki etmektedir. Ekimden nisana kadar güçlü kuzeydoğu rüzgârları eser; mayıs-ekim ayları arasında ise güney ve batı rüzgârları hüküm sürer. Bu rüzgârlar Umman Denizi'nden Hindistan alt kıtasına şiddetli muson yağmurları getirirler. Güney Yarımküre'de rüzgârlar genellikle daha yumuşaktır ama Mauritius yakınlarında şiddetli yaz fırtınaları yaşanabilir. Muson rüzgârlarının yönü değiştiğinde ise kasırgalar Arap Denizi ve Bengal Körfezi'nin kıyılarını vurmaktadır.
Okyanus akıntıları genel olarak musonlar tarafınndan kontrol edilir. Biri Kuzey Yarımküre'de saat yönünde, diğeri ise ekvatorun güneyinde saat yönünün tersi yönde olmak üzere iki büyük dairesel akıntı hakim akış şeklini belirler. Kış musonları etkisini gösterdiği sırada kuzey akıntılarını da tersine döndürür.
Derin sulardaki dolaşım ise Atlantik, Kızıldeniz ve Antarktika'dan gelen akıntıların kontrolündedir. 20° güney enleminin kuzey bölgelerinde deniz suyu sıcaklığı minimum 22 °C değerlerindedir. Doğu bölgelerde bu 28 °C'ye kadar çıkmaktadır. 40°güney enleminin güneyinde ise sıcaklık çok hızlı bir şekilde düşer.
Suyun tuzluluk oranı 1000'de 32 ila 37 arasında değişmektedir. Tuzluluk oranı en yüksek olan yerler Arap Denizi ile Güney Afrika ve Güneybatı Avustralya arasındaki bölgelerdir.
45° Güney enleminden sonra su yüzeyinde irili ufaklı buz kütleleri ve buz dağları görülmeye başlanır. 60° Güney enleminin güneyindeki bölgelerde ise yıl boyunca bu kütlelere rastlanabilir.
Güney Okyanusu
Dünya’nın en yeni ve dördüncü en büyük okyanusu Güney Okyanusu’dur. Uluslararası Hidrografik Örgütü (International Hydrographic Organization) tarafından 2000 yılında bu bölgenin beşinci okyanus olarak kabul edilmesine karar verilmiştir. Bunun için Pasifik, Atlantik ve Hint Okyanuslarının sınırları içinde kalan bazı alanlar Güney Okyanus’unun sınırları içine dahil olmuştur.
Güney Okyanusu, Antarktika kıyılarından başlar, 60 derece güney enlemine kadar uzanır. Toplam alanı 20.327.000 km²’dir. Derinlik 4.000-5.000 metre arasında değişmektedir. İsimlendirilmiş en derin noktası Güney Sandviç Çukuru’dur ve derinliği 7.235 m’dir. Dünyanın en büyük okyanus akıntısı olan “Antarktika Çevresi Akım”ı doğuya doğru hareket eder ve 21.000 km uzunluğundadır.
Güney Okyanusu ya da Antarktika Okyanusu bazı coğrafya ve çoğu hidrografi kaynaklarına göre Antarktika Kıtası'nı çevreleyen su kütlesidir (Şekil 1). Bu okyanus dünyanın dördüncü büyük ve en son tanımlanmış okyanusudur.
Büyük miktardaki yakın tarihli deniz bilimi araştırması, Antarktika çevresini batıdan doğuya doğru dolaşan bir okyanus akıntısı olan Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın (Antarctic Circumpolar Current) küresel okyanus dolaşımında büyük önemi olduğunu ortaya koymuştur. AKA’nın soğuk sularının, kuzeyindeki daha sıcak sularla karşılaştığı ve karıştığı çepeçevre bölgenin adı Antarktik Bileşke’dir (Antarctic Convergence) ve oldukça kesin bir sınırı tanımlar. Mevsimlere göre dalgalanma gösteren bu sınır, ayrı bir su kitlesini ve eşsiz bir çevre bilimsel bölgeyi çevreler. Bileşke besin maddelerini yoğunlaştırır; bu yoğun kaynak ile deniz altı bitki yaşamı zenginleşir; gelişen bitki yaşamı da deniz altı hayvan yaşamını bollaştırır.
Tüm bu bilgiler ışığında ve 2000 yılı ilkbaharında, Bileşke’nin sınırladığı su kitlesinin beşinci dünya okyanusu olarak tanınması Uluslararası Hidrografi Örgütü (UHÖ; International Hydrographic Organisation, IHO) tarafından kararlaştırılmış ve Pasifik, Atlas ve Hint okyanuslarının güney bölümlerini birleştiren bu okyanusa "Güney Okyanusu" denilmesi kabul edilmiştir.
National Geographic Society (Ulusal Coğrafya Kurumu) gibi kimi kaynaklarsa, aslında denizciler arasında da uzun zamandan beri geleneksel olarak kullanılmakta olan "Güney Okyanusu" terimini halen kullanmamaktadırlar; Atlas, Pasifik ve Hint Okyanusları'nın Antarktika'ya uzandığını kabul etmekte ve göstermektedirler.
UHÖ'ne üyelik kıyı şeridi bulunan ülkelerle sınırlıdır ve örgütün toplam 68 üyesi vardır. Örgütün 2000'deki anketine yalnızca 28 üye katılmıştır:
Arktik Okyanusu (ya da Kuzey Buz Denizi), 14.056.000km² alanla dünyanın en küçük okyanusudur. Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika arasında uzanır.
Ortalama derinliği 1.205 m’dir. En derin noktası, Fram çanağının derinliği 4.665 m’dir.
Arktik Okyanusu’nun büyük bölümü, yıl boyunca on metre ile üç metre arasında değişen kalınlıklardaki yüzen buz kütleleri ile kaplıdır. Bununla birlikte küresel ısınmanın etkilerini en çok açık şekilde bu bölgede görürüz.
Kuzeybatı Geçidi ve Kuzey Deniz Yolu, dünya tarihinde önemli ticaret ve keşif alanları olmuştur.
Arktik okyanusu için farklı isimler de kullanılabilmektedir. Türkiye'de sık karşılaşılan kullanım, Kuzey Buz Denizi'dir.
Aslında Dünya’nın %71’ini oluşturan su kütlesini, pekâlâ “Dünya Okyanusu” adı ile adlandırabilirdik. Çünkü Dünya’da suyun %97’sini oluşturan bu devasa su kütlesinin bölgeleri arasında, su akışını engelleyecek hiçbir engel yoktur.
Okyanuslar
2000 yılında alınan bir kararla, Antarktika çevresine “Güney Okyanusu” adı verilmiş ve böylece resmi olarak Dünya’daki okyanus sayısı beşe çıkarılmıştır.
Pasifik Okyanusu (Büyük Okyanus)
Pasifik Okyanusu, nam-ı diğer Büyük Okyanus, 155.557.000 km² ile dünyanın en büyük okyanusudur. Dünya’nın yüzölçümünün %28’ini oluşturan Pasifik Okyanusu’nun alanı, neredeyse Dünya’nın tüm kara parçalarının toplam yüzölçümüne de eşittir. Derinliği ortalama 4.028 m’dir. Dünya’nın en derin noktası olan Japonya yakınlarındaki Mariana Çukuru’nun derinliği, 10.925 m’dir. Pasifik Okyanusu Dünya’nın en önemli keşif ve göç rotası olduğu için de çok önemlidir.
Büyük Okyanus veya Pasifik Okyanusu; Amerika, Asya ve Okyanusya kıtaları arasında ve dünyanın en büyük okyanusu. Pasifik adını İspanya krallığı adına Dünya'yı dolaşan Portekizli denizci Ferdinand Magellan vermiştir. Magellan, günler süren zorlu ve fırtınalı koşullar altında adını verdiği Macellan Boğazı'ndan geçip bu okyanusa açıldığında, fırtınaların dinmesinden ve kendisini sakin suların karşılamasından dolayı Portekizcede "sakin" anlamına gelen "Pasifico" sözcüğünden yola çıkarak bu adı vermiştir.
Pasifik Okyanusu (Büyük Okyanus)
708.000.000 km³ hacmi vardır ve kapladığı alan Dünya'daki toplam karaların alanından biraz daha büyüktür. Okyanusun 3.000-3.500 metreden daha derin her yerinde sıcaklık 2 °C derecenin altındadır. Üzerinde irili ufaklı yaklaşık 20.000 ada bulunmaktadır. Buna karşın toplam yüz ölçümünün yalnızca %1 kadarı karadır. Japonya, Endonezya ve Yeni Gine vb. volkanik adalarla çevrilmiştir. Bu adalara "ateş çemberi" adı verilir.
Atlantik Okyanusu
76.762.000 km²’lik yüzölçümü ile Atlantik Okyanusu dünyanın en büyük ikinci okyanusudur. Atlantik Okyanusu Batı Yarımküre’ de Afrika, Avrupa, Güney Okyanusu arasında yer alır. Baltık Denizi, Karadeniz, Karayip Denizi (Antil Denizi), Meksika Körfezi, Akdeniz ve Kuzey Denizi gibi diğer büyük su kütlelerini içine alır. Atlantik Okyanusu denildiğinde akıllara büyük kasırgaların gelmesi boşuna değildir. Genellikle Ağustos ile Kasım ayları arasında Afrika kıyılarında gelişen güçlü kasırgalar, Karayip Denizi’ne doğru ilerler.
Atlantik Okyanusu
Araştırmalar Dünya’nın henüz ilk oluştuğu sıralarda tüm kıtaların bir büyük olduğunu ortaya koydu. Kıtaların ayrılmasının ardından Atlas okyanusu ortaya çıkmıştır.
ATLAS OKYANUSUNUN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
- Büyük(Pasifik) Okyanus sonra dünya üzerindeki en büyük ikinci okyanustur.
- Bermuda Şeytan Üçgeni bu okyanusta bulunmaktadır.
- Kapladığı alan yaklaşık olarak 106,4 milyon kilometrekare olup, dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %20’lik bölümünü kapsamaktadır.
- Atlas Okyanusunun ortalama derinliği 3314 metredir.
- Okyanus üzerindeki en derin yer ise Porto Riko Çukuru’dur. Bu çukurun derinliği yaklaşık olarak 8648 metredir.
- Bünyesinde Dünyanın en uzun Okyanus sıradağı olma özelliğine sahip Orta Atlas Sırtı bu okyanus içerisinde yer almaktadır.
- Atlas Okyanusunun Kutuplar arasındaki en uzun mesafesi yaklaşık olarak 15.000 kilometrelik bir uzunluğa sahip bulunmaktadır.
- Atlas Okyanusunun en geniş yeri ise Avrupa kıtası ile Meksika körfezi arasındaki kısımdır. Bu kısımdaki genişlik yaklaşık 8000 kilometre civarındadır.
- Dünyanın en önemli Sıcak Su akıntısı Gulf Stream ve Dünyanın en önemli soğuk su akıntısı olan Labrador akıntıları bu okyanusta bulunmaktadır.
- Doğu kıyıları uzunluğu 50.000 kilometre civarında iken batı kıyıların uzunluğu 80.000 kilometreye kadar uzanmaktadır.
ATLAS OKYANUSUNDA BULUNAN DENİZLER
Atlas(Atlantik) okyanusunda birçok deniz bulunmaktadır. Bu denizlerin başlıcaları şu şekildedir;
Adriyatik Denizi, Ege Denizi, Alboran Denizi, Arjantin Denizi, Balear Denizi, Baltık Denizi, Biskay Körfezi, Botni Körfezi, Campeche Körfezi, Fundy Körfezi, Karadeniz, Bothnian Denizi, Karayip Denizi, Kelt Denizi, Chesapeake Körfezi, Davis Boğazı, Danimarka Boğazı, Manş Denizi, Botniya Körfezi, Finlandiya Körfezi, Gine Körfezi, Meksika Körfezi, Akdeniz, Saint Lawrence Körfezi, Venezuela Körfezi, İyonya Denizi, İrlanda Denizi, Labrador Denizi, Ligurya Denizi, Marmara Denizi, Mirtoan Denizi, Takımada Denizi.
Hint Okyanusu
Hint Okyanusu
Hint Okyanusu, kuzeyde Asya, batıda Afrika ve Arabistan Yarımadası, doğuda Malezya Yarımadası, Sunda Adaları ve Okyanusya tarafından çevrilen, dünyanın üçüncü büyük okyanusudur.
Agulhas Burnu'nun güneyinde 20° Doğu boylamının geçtiği yerde Atlas Okyanusu'ndan; 147° Doğu boylamının geçtiği yerde de Pasifik Okyanusu'ndan ayrılır. En kuzeyde Basra Körfezi'nde, 30° enlemine kadar uzanır. Dünya sularının %20'sini kapsar. Afrika'dan Avustralya'ya kadar okyanusun genişliği 10.000 kilometre kadardır. Bu alanda yaklaşık olarak 73.566.000 km² yer kaplar. Hacminin yaklaşık olarak 292.131.000 km³ olduğu tahmin edilmektedir.
Okyanus içerisindeki ada ülkeler Madagaskar, Komorlar, Seyşeller, Maldivler, Mauritius, Sri Lanka ve Endonezya'dır. Asya ve Afrika arasında önemli bir geçiş yolu niteliğinde olması nedeniyle ülkeler arasında anlaşmazlıklar çıkmaktadır. Bağlantı bölgesi Hindistan'ın kuzeyinde kıta sahanlığından çıkarak güneye doğru ilerleyen bir sap ve iki koldan oluşan ters bir Y şeklindeki Orta Hint Okyanusu Sırtı'dır. Doğu, batı ve güney havzaları bu sırtlar yüzünden bir kez daha bölünmüştür. Kıta sahanlığı ortalama olarak 200 km genişliğe kadar uzanır.
Bunun yanı sıra Avustralya'nın batı kıyılarında 1000 km'ye kadar çıkmaktadır. Ortalama derinlik 3.890 metredir. En derin nokta Java çukurunda deniz seviyesinin yaklaşık 7.450 m altındadır. 50° güney enleminin kuzey bölümü %86 oranında pelajit çökeltilerle; diğer %14'lük bölüm ise toprak tortularıyla kaplanmıştır. Bu enlemin altında kalan bölgeler ise daha çok buzul alanlardır. IHO (International Hydrographic Organisation) 2000'de aldığı bir kararla Hint Okyanusu'nun bir bölümünde beşinci bir okyanusun daha sınırlarını belirledi. Bu yeni okyanus Antarktika kıyılarından 60° güney enlemine kadar uzanıyor.
Hint Okyanusu'ndaki önemli geçiş noktaları ve boğazlardan bazıları Babü'l Mendep, Hürmüz Boğazı, Malakka Boğazı, Süveyş Kanalı'nın güney girişi ve Sunda Boğazı'dır. Andaman Denizi, Umman Denizi, Bengal Körfezi, Büyük Avustralya Körfezi, Aden Körfezi, Mozambik Kanalı, Kızıldeniz okyanusun diğer bölümlerindendir.
Muson Rüzgarları : Kuzey kesimlerde iklime muson rüzgâr sistemleri etki etmektedir. Ekimden nisana kadar güçlü kuzeydoğu rüzgârları eser; mayıs-ekim ayları arasında ise güney ve batı rüzgârları hüküm sürer. Bu rüzgârlar Umman Denizi'nden Hindistan alt kıtasına şiddetli muson yağmurları getirirler. Güney Yarımküre'de rüzgârlar genellikle daha yumuşaktır ama Mauritius yakınlarında şiddetli yaz fırtınaları yaşanabilir. Muson rüzgârlarının yönü değiştiğinde ise kasırgalar Arap Denizi ve Bengal Körfezi'nin kıyılarını vurmaktadır.
Okyanus akıntıları genel olarak musonlar tarafınndan kontrol edilir. Biri Kuzey Yarımküre'de saat yönünde, diğeri ise ekvatorun güneyinde saat yönünün tersi yönde olmak üzere iki büyük dairesel akıntı hakim akış şeklini belirler. Kış musonları etkisini gösterdiği sırada kuzey akıntılarını da tersine döndürür.
Derin sulardaki dolaşım ise Atlantik, Kızıldeniz ve Antarktika'dan gelen akıntıların kontrolündedir. 20° güney enleminin kuzey bölgelerinde deniz suyu sıcaklığı minimum 22 °C değerlerindedir. Doğu bölgelerde bu 28 °C'ye kadar çıkmaktadır. 40°güney enleminin güneyinde ise sıcaklık çok hızlı bir şekilde düşer.
Suyun tuzluluk oranı 1000'de 32 ila 37 arasında değişmektedir. Tuzluluk oranı en yüksek olan yerler Arap Denizi ile Güney Afrika ve Güneybatı Avustralya arasındaki bölgelerdir.
45° Güney enleminden sonra su yüzeyinde irili ufaklı buz kütleleri ve buz dağları görülmeye başlanır. 60° Güney enleminin güneyindeki bölgelerde ise yıl boyunca bu kütlelere rastlanabilir.
Güney Okyanusu
Güney Okyanusu
Güney Okyanusu, Antarktika kıyılarından başlar, 60 derece güney enlemine kadar uzanır. Toplam alanı 20.327.000 km²’dir. Derinlik 4.000-5.000 metre arasında değişmektedir. İsimlendirilmiş en derin noktası Güney Sandviç Çukuru’dur ve derinliği 7.235 m’dir. Dünyanın en büyük okyanus akıntısı olan “Antarktika Çevresi Akım”ı doğuya doğru hareket eder ve 21.000 km uzunluğundadır.
Güney Okyanusu ya da Antarktika Okyanusu bazı coğrafya ve çoğu hidrografi kaynaklarına göre Antarktika Kıtası'nı çevreleyen su kütlesidir (Şekil 1). Bu okyanus dünyanın dördüncü büyük ve en son tanımlanmış okyanusudur.
Büyük miktardaki yakın tarihli deniz bilimi araştırması, Antarktika çevresini batıdan doğuya doğru dolaşan bir okyanus akıntısı olan Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın (Antarctic Circumpolar Current) küresel okyanus dolaşımında büyük önemi olduğunu ortaya koymuştur. AKA’nın soğuk sularının, kuzeyindeki daha sıcak sularla karşılaştığı ve karıştığı çepeçevre bölgenin adı Antarktik Bileşke’dir (Antarctic Convergence) ve oldukça kesin bir sınırı tanımlar. Mevsimlere göre dalgalanma gösteren bu sınır, ayrı bir su kitlesini ve eşsiz bir çevre bilimsel bölgeyi çevreler. Bileşke besin maddelerini yoğunlaştırır; bu yoğun kaynak ile deniz altı bitki yaşamı zenginleşir; gelişen bitki yaşamı da deniz altı hayvan yaşamını bollaştırır.
Tüm bu bilgiler ışığında ve 2000 yılı ilkbaharında, Bileşke’nin sınırladığı su kitlesinin beşinci dünya okyanusu olarak tanınması Uluslararası Hidrografi Örgütü (UHÖ; International Hydrographic Organisation, IHO) tarafından kararlaştırılmış ve Pasifik, Atlas ve Hint okyanuslarının güney bölümlerini birleştiren bu okyanusa "Güney Okyanusu" denilmesi kabul edilmiştir.
National Geographic Society (Ulusal Coğrafya Kurumu) gibi kimi kaynaklarsa, aslında denizciler arasında da uzun zamandan beri geleneksel olarak kullanılmakta olan "Güney Okyanusu" terimini halen kullanmamaktadırlar; Atlas, Pasifik ve Hint Okyanusları'nın Antarktika'ya uzandığını kabul etmekte ve göstermektedirler.
UHÖ'ne üyelik kıyı şeridi bulunan ülkelerle sınırlıdır ve örgütün toplam 68 üyesi vardır. Örgütün 2000'deki anketine yalnızca 28 üye katılmıştır:
- Arjantin dışındaki katılımcılar, Antarktika'yı çevreleyen suları ayrı bir okyanus olarak tanıma yönünde oy kullanmıştır.
- Olumlu oy kullananların 18'i "Güney Okyanusu" adını, azınlıkta kalanlar ise "Antarktika Okyanusu" adını tercih etmişlerdir.
- Ülkelerden 14'ü bu yeni okyanusun kuzey sınırının 60° G enlemi, 7'si 50° G enlemi ve diğer ülkeler de 35° G enlemine varacak kadar kuzeyde enlemler olması için oy kullanmıştır. 50° G enlemi Güney Amerika'dan geçer; yine karadan geçen 35° G enlemiyse, kuzey yarım küredeki Akdeniz'e denk gelen enlemin güney yarım küredeki simetriği gibidir. Dolayısıyla, 60° G enleminin Güney Okyanusu'nun kuzey sınırı olması karara bağlanmıştır.
- Antarktik Bileşke, Güney Okyanusu'nun kuzey sınırının en iyi doğal sınırını oluşturur. "Kutup Cephesi" (Polar Front) olarak da adlandırılan Antarktik Bileşke, Yeni Zelanda hizasında 60° G enlemine çıkar ve Güney Atlantik'te de 48° G enlemine kadar uzanıp, batıdan esen kuvvetli rüzgarlarla çakışabilir.
- Avustralya'da, Güney Okyanusu'nun tanımı aynen UHÖ'nün tanımında olduğu gibi yapılsa da Antarktika'yla Avustralya ve Yeni Zelanda'nın güney kıyıları arasında kalan su kitlesi de "Güney Okyanusu" olarak kabul edilir; haritalarda da öyle gösterilir. Özellikle, Tazmanya ve Güney Avustralya kıyılarına yönelik haritalarda gözüken deniz alanları hiç "Hint Okyanusu" olarak gösterilmez; daima "Güney Okyanusu" gösterimi vardır.
Arktik Okyanus
Ortalama derinliği 1.205 m’dir. En derin noktası, Fram çanağının derinliği 4.665 m’dir.
Arktik Okyanusu’nun büyük bölümü, yıl boyunca on metre ile üç metre arasında değişen kalınlıklardaki yüzen buz kütleleri ile kaplıdır. Bununla birlikte küresel ısınmanın etkilerini en çok açık şekilde bu bölgede görürüz.
Kuzeybatı Geçidi ve Kuzey Deniz Yolu, dünya tarihinde önemli ticaret ve keşif alanları olmuştur.
Arktik okyanusu için farklı isimler de kullanılabilmektedir. Türkiye'de sık karşılaşılan kullanım, Kuzey Buz Denizi'dir.
