Hunları Bölen Büyük Savaş

Jen-ch’eng yabgudan sonra Hu-han-yeh’in büyük kardeşi Hu-tu-us isyan ederek, kendisini doğu sınırları Çi-çi(Chih-chih) Ku-tu-k’u yabgusu olarak ilân etti. İki yıl zarfında Hunların üç yabgusu olmuştu fakat bu iş böyle devam edemezdi.

M.Ö. 54. yılı son karında Jen-ch’eng yabgu doğuya bir sefer yapmak için kendini yeterince güçlü hissedince, önce Çi-çi üzerine yürüdüyse de, savaş sırasında öldü ve ordusu da galip tarafın saflarına geçti. Böylece güçlenen Çi-çi, Hu-han-yeh’ye saldırıp ordusunu bozduktan sonra Hangay’daki karargahını ele geçirdi.

Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğunun yıkılmasına yol açan, Asya ile Avrupa tarihinde yeni bir çağı başlatan bu savaşla ilgili tek belgeyi verir.
“(Batı Hun Hakanı, kendisini Han ilân edip, Hunların Doğu Hakanlığının batı sınırlarına yerleşti. Bundan sonra Huhanyeh Han’ın büyük kardeşi Sol Bilge Prensi (yani veliahtı) Hu-tu Wussuda kendisini Cici Kutuhau Han unvanı ile tahta çıkardı. İki yıl sonra, (yani M.Ö. 54’te Batı Hun Hakanı) Jen-chen Han, kendi halkını toplayarak doğuya gitti. Cici Han’a hücum etti. Cici Han savaşarak onu yendi ve (Batı Hakanını) öldürdü. Ayrıca onun askerlerini de, kendi ordusuna kattı, sonra da (kardeşi) Huhanyeh Han’a karşı yürüdü ve ona da hücum edip yendi. Huhanyeh Han yenilince, askerlerini toplayıp kaçtı. Cici Han bundan sonra, (eski) Hun hakanlarının başşehrinde oturdu.” (B.Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu, C.II, 1981)

M.Ö. 56-54 yılları Hun savaşçıları bir yabgu adayından diğerine saldırmakla vakit geçirdiler. Her Hun aynı zamanda bir savaşçıydı ve savaş, onların var olmasındaki yegâne unsurlardan biriydi. Bu yüzden savaşların amaç ve sıkıntıları onları fazla ilgilendirmiyordu; çünkü, kendilerini dış düşmanların üzerine sevk eden hakanlarına inanıyorlardı.

Kaynak:
Dr.Arslan Tekin, Mete Han(Hunların Tarihi) s.252-253