Güneş Ne Kadar Büyük?

Güneş'i her gün görmemize rağmen gerçekte ne kadar büyük olduğunu pek az düşünüyor ya da ancak anlıyoruz. Güneş, birçok yönden hala çok gizemli bir yıldız ve üzerinde çok uzun süredir çalışıyoruz. Dünya 4,5 milyar yıldır onun yörüngesinde yükselip batıyor (Yani Güneş batmıyor, biz batıyoruz. İngilizcede "sunrise" yerine Türkçede "gündoğumu" diyoruz). Peki Güneş gerçekten ne kadar büyük?

Saf büyüklük değeri​

Güneş Sistemi'nin merkez yıldızı olmasıyla Güneş'in çapı yaklaşık 1,4 milyon kilometredir. Yani Güneş, Dünya'dan yaklaşık 100 kat daha geniştir. Bu da hacminin 1,4 kentilyon kilometreküp (19 haneli) olduğunu gösteriyor. Ağırlığı ton cinsinden 2'den sonra 27 sıfırlıdır yani kütlesi Dünya'nın 333.000 katı. Öyle ki tüm Güneş Sistemi kütlesinin %99,8'i Güneş'tir.

Bu rakamlar etkileyici olsa da tam bir anlam yüklemek kolay değil. Göksel nesneler o kadar büyük ki insan deneyiminin çok dışında bir büyüklüğe sahipler. Ancak Güneş'in gerçek büyüklüğünü farklı açılardan daha iyi anlayabiliriz:

Güneş aslında ne kadar büyük?​

Güneş, gökyüzünde 0,53 derece açısal boyuta sahip yani başparmak genişliğinin 1/4'ü kadar. Bu yüzden gökyüzünde Ay ile aynı boyutta görünüyor. Çünkü Güneş Ay'dan 400 kat büyük olmasına rağmen 400 kat daha uzaktadır.

Güneş'in gerçek büyüklüğünü daha iyi anlamak için belirtelim Güneş'in içine 1,3 milyon Dünya sığabiliyor. Dünya'nın çapı yaklaşık 12.740 km ve ağırlığı ton cinsinden 6'dan sonra 21 sıfırdır. Şimdi Güneş'in anlaşılmaz derecede büyük olan genişliğini daha anlaşılır bir nesnenin büyüklüğüyle ifade edelim.

Standart bir bowling topunun hacmi 0,0053 metreküptür. Güneş'in içerisine yaklaşık 270 milyar milyar milyar – 27'den sonra 28 sıfır – bowling topu sığdırabilirsiniz.

Dünya'da yaklaşık 3 trilyon ağaç bulunuyor. Yani Güneş'e sığan bowling topu sayısı Dünya'daki ağaç sayısının 90 milyon milyar katıdır.

Hesaplamalar tüm Dünya yüzeyinde 7,5 sekstilyon (22 haneli) kum tanesi bulunduğunu açıklıyor. Güneş'in içinde Dünya'daki kum tanelerinden 36 milyar daha fazla bowling topu bulundurabilirsiniz.

Güneş'in ne kadar büyük olduğunu anlamanın yolları sınırsız. Dünya'yı küçültmek de bir yöntem: Dünya'yı bir tenis topu büyüklüğüne indirgeyin. Türkiye ile Türkmenistan arasındaki 2.000 km'lik uzaklık şimdi 1 cm olurdu. Ancak bu ölçekte Güneş Dünya'nın yanında 7 metre genişlikte duracaktır.

Benzer şekilde Güneş 75 cm'lik bir jimnastik topu büyüklüğünde olsaydı, Dünya'nın büyüklüğü 7 mm olurdu – küçük bir üzüm tanesi.

Güneş daha da büyüyecek​

Güneş gelecekte çok daha büyük olacak. Güneş, hidrojen yakıtını tükettiğinde dışarı iten nükleer enerji ile içeriye çeken yerçekimi kuvveti arasındaki denge bozulacak. Güneş'in yüzeyi bu noktada genişleyerek Merkür, Venüs, Mars ve Dünya'yı içine alacak.

Güneş 1 milyar yıl kırmızı dev yıldız olarak yaşadıktan sonra yeniden küçülecek ve helyum kaynağını tüketerek beyaz cüce yıldız olacak. Tüm bunların gerçekleşmesi ise Güneş'in öleceği 5 milyar yıl sonra olacak.

Güneş'in büyüklüğünün gezegenlerle kıyaslaması​

Güneş'in büyüklüğünü tam olarak anlamak için Güneş Sistemi'ndeki gezegenlerin boyutuna göz atın:

• Merkür: Güneş, Merkür'den 277 kat daha büyük. Güneş'in içine 21 milyon Merkür sığabiliyor.
• Venüs: Güneş, Venüs'ten 115 kat daha büyük. Güneş'in içine 1,5 milyon Venüs sığabilir.
• Dünya: Güneş, Dünya'dan 109 kat daha büyüktür ve içine 1,3 milyon Dünya sığabilir.
• Mars: Güneş, Mars'tan 207 kat daha büyük. Güneş'in içine 7 milyon Mars sığabiliyor.
• Jüpiter: Güneş, Jüpiter'den 11 kat daha büyük. Güneş'in içine 1000 Jüpiter sığabiliyor.
• Satürn: Güneş, Satürn'den 12 kat daha büyük. 1.600 Satürn Güneş'in içine sığar.
• Neptün: Güneş, Neptün'den yaklaşık 28 kat daha büyük. 21.000 Neptün Güneş'e sığabiliyor.
• Uranüs: Güneş, Uranüs'ten yaklaşık 27 kat daha büyük ve 22.000 Uranüs'e denk hacme sahip.
• Bonus: Plüton: Güneş, Plüton'dan 585 kat daha büyüktür. Güneş'in içine 200 milyon Plüton büyüklüğünde cüce gezegen sığabilir.

Güneş'in büyüklüğünün evrendeki en büyük yıldızlarla karşılaştırması​

Güneş, yakın gezegenlerle kıyaslandığında astronomik düzeyde büyük görünebilir ancak bir G tipi "sarı cüce" yıldız olarak evrende Güneş'ten çok daha büyük yıldızlar var:

• Aldebaran, 65 ışık yılı uzaklıkta bulunan kırmızı bir devdir. Güneş'ten 44 kat büyük, 400 kat parlaktır. Aldebaran'ın içine 86.350 Güneş sığar. (1 ışık yılı = 9,5 trilyon km)
• Rigel, 864,3 ışık yılı uzaklıkta bulunan mavi üstdev tipi bir yıldız. Güneş'ten 75 kat büyük, 100.000 kat daha parlak. Rigel'in içine yaklaşık 474.550 Güneş sığıyor.
• Antares, 555,5 ışık yılı uzaklıkta bulunan kırmızı bir üstdevdir. Güneşimizden 685 kat daha büyük ve 10.000 kat daha parlaktır.
• Betelgeuse, 642,5 ışık yılı uzaklıkta bulunan kırmızı bir üstdevdir. Güneş'ten 1.400 kat büyük ve 100.000 kat parlak. Betelgeuse içine 1,06 milyon Güneş alabiliyor.
• VY Canis Majoris, 3.900 ışık yılı uzaklıkta bulunan kırmızı bir hiperdevdir. Güneş'ten 1.420 kat büyük, 270.000 kat parlak. VY Canis Majoris'in içine 3,2 milyar adet Güneş sığdırabilirsiniz.
• UY Scuti, 5.219 ışık yılı uzaklıkta bulunan kırmızı bir üstdevdir. Güneş'ten 1.700 kat büyük, 340.000 kat parlak. UY Scuti, 5 milyar Güneş'e denk hacme sahip.
• Stephenson 2-18, 20.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu kırmızı üstdev yıldız Güneş'ten 2.150 kat büyük, 440.000 kat daha parlak. Stephenson 2-18, 10 milyar Güneş'e denk hacme sahip ve evrendeki bilinen en büyük yıldızdır.

Güneş'in çevresini dolanmak ne kadar sürer?​

Güneş'in çapı yaklaşık 1.400.000 km ve çevresi ise 4.380.000 km. Güneş'in boyutunu anlamanın bir başka yolu da çeşitli ulaşım araçları ile etrafında dolaşmanın ne kadar süreceğini görmektir:

• Yaklaşık 5 km/sa hızla hiç durmadan yürüyen bir insanın Güneş'i dolanması yaklaşık 100 yıl sürer.
• 100 km/sa hızda durmadan ilerleyen bir araba Güneş'i 5 yılda dönecektir.
• 960 km/sa hızla kesintisiz uçan bir yolcu uçağı Güneş'in çevresini 6 ayda dolanır.
• 28.300 km/sa hızla uçan bir roketin Güneş'in etrafını dönmesi 6,4 gün sürecektir.
• Işık saniyede 300.000 km hızla Güneş'in etrafında 15 saniyede bir tur atar.

Güneş gerçekten ne kadar sıcak?​

Güneş, Dünya'dan 150 milyon kilometre uzakta ve bu mesafe Dünya'nın çevresinin 3.750 katıdır. Dünya'daki tüm yaşam bu 150 milyon kilometre uzaklıktaki ışıktan geliyor.

Büyük, yanan bir gaz ve plazma topu olan Güneş'in yüzeyi 5.000-6.000°C'dir. Paslanmaz çelik 1400°C ısıda eriyor. Hatta en yüksek erime noktasına sahip metal olan tungsten yaklaşık 3.400°C'de erir ve 5.930°C'de buharlaşır. Güneş'in ısısı onu kolaylıkla eritirken buharlaştırmaya bile yeterli.

Bu değerler sıcak geldiyse şimdi Güneş'in çekirdeğinin 15 milyon santigrat derece olduğunu belirtelim. Güneş'in çekirdeğinde bu yüzden nükleer füzyon gerçekleşiyor. Hidrojen ve helyum gibi basit elementler bir araya gelerek karbon ve oksijen gibi daha ağır elementlere dönüşüyor. Güneş gibi yıldızların gerçekleştirdiği nükleer füzyon havadaki oksijen ve nitrojenden Dünya'nın kabuğundaki alüminyum ve nikele dek evrendeki tüm ağır elementleri yaratır.

Güneş'in alevli tacı​

Güneş'te yüzeyinden milyonlarca kilometre dışarı uzanan taç küre ilgi çekici bir tabakadır. Taç küreyi Güneş tutulması sırasında görebiliyoruz. Taç küre Güneş'in çekirdeğinden uzakta bulunmasına rağmen aslında 1 milyon derece sıcaklıkta olan bir plazma. Yaydığı yoğun manyetik radyasyon Güneş Sistemi'nden bile uzağa ulaşıyor. Güneş'in taç küresindeki plazma Güneş rüzgarına dönüşür ve uzayda saatte 2 milyon kilometre hızla yol alabilir.

Dünya'nın demir-nikel çekirdeğinden doğan bu manyetik alan onu bu zararlı radyasyondan koruyor. Dahası Güneş'in taç küresi de aslında bizi koruyor: Galaksi ve evrendeki yıldızlar, bulutsular ve atarcalardan (pulsar) gelen tehlikeli gama radyasyonunu bizden uzağa savuruyor.

Ancak Güneş'in Güneş lekesi ve Güneş patlaması denilen zararlı durumları da var. Dünya'nın manyetik alanı bu patlamaların etkisini hafifletiyor ve yalnızca küçük ama uzun süreli radyo kesintileri yaratıyorlar.

NASA'nın Parker Solar Sondası Güneş'in taç denilen bu dış atmosferinden geçerek Güneş'e temas eden ilk sonda oldu. Güneş'in yüzeyine 6 milyon kilometre kadar yaklaşıyor ve çekirdekten milyonlarca kilometre uzakta olan bu taç kürenin soğuk uzayda neden bu kadar sıcak olduğunu araştırıyor.