Dargo Meydan Muharebeleri

Türk harp tarihinin şanlı sayfaları arasına gömülmüş en kanlı savaşlardan birisi de muhakkak ki Dargo Meydan Muharebesidir. Bu savaş muazzam Rus ordularına karşı Şeyh Şamil’in enbüyük zaferi ile neticelenmiştir.

Dargo meydan muharebesi, Şâmil’in cihana sığmayan büyük askerî kudret ve dehâsını, şöhretin arşına çıkaran en mühim zaferidir. Dargo, düşmanlara değil, dostlara dahi yol vermeyen Kafdağıyla efsane ormanlarının bağrında gizlenmiş büyük bir sır ve müthiş bir muammadır. Kafkas dağlarının sarp yamaçları ve uçurumlar üzerine kurulmuş olan Dargo, kırk, elli hanelik bir köy olup; çok sarp ve dar bir dağ yolu ile Veden ve Andi’ye bağlı bulunuyordu. “Dargo” diye anılan kanlı savaş, 1845 yılı yazında Çeçenistan’da cereyan etmiştir.

25 Mayıs 1845’te Dargo’ya hücuma hazırlanan Rus Genelkurmay Başkanı General Kont Vorontsov, Dağıstan’da bugün Vnezapnaya denilen yerde karargâhını kurdu. Haziranın üçüncü günü 34 tabur piyade, 5 istihkâm bölüğü, 8 bin Kazak suvarisi, 2 bin milis kuvveti ve elli adet dağ topuyle kat’î harekât başladı. Aynı zamanda Çar’ın dâmadı olan Kont Vorontsov’un emrinde, 8 general,3 prens vardı.



Napoléon’u dize getiren meşhur generaller ve başkumandan Vorontsov’a orijinal bir sürpriz hazırlayan Şâmil, generalin harp planlarını alüst eden o meşhur zekâ oyunlarından birini daha sahneye koymuş ve Andi köyünü korkunç bir şekilde tahkim ettirerek, bu tahkîmat arasında Ruslar’la kat’î boğuşmaya girişeceğinin şayialarını baş döndürücü bir casus faaliyetiyle her tarafa yaydırmıştı.

Çar orduları 4 Haziran günü bütün hiddet ve şiddetiyle bu tahkimata saldırdı. 20.000 kişilik kuvvetin hücum edip, sayısız gülle ve barut israfı yapılarak elde edilmeye çalışılan Andi tahkimatının bomboş ve sahte bir tahkimat olduğu anlaşılınca Ruslar hayretten donakaldılar. Şâmil’in bu harp hilesi karşısında mahçubiyetinden ne yapacağını şaşıran Vorontsov, dudaklarını kanatıncaya kadar ısırmıştı. Şâmil bu türlü zekâ oyunlarıyle büyük Rus ordusunu, Çeçen ormanlarının içine doğru çekiyor, bir sinir ve propaganda harbi yapıyordu.

16 haziran günü Çeçenistan içlerine 25 Km. kadar sokulan Çar orduları, Aval denilen yerde, Şâmil’in kuvvetlerine rastlamak bahtsızlığına uğradı. Bütün cephe boyunca iki günlük hazırlıktan sonra topçu ateşiyle taarruza kalkan Kont Vorontsov, Şâmil’in şiddetli bir piyade ateşiyle karşılaşmışsa da, İmam’ın bu kuvvetleri, seri bir çekilme manevrasıyle ormanın derinliklerinde kaybolmuştu. Bunun üzerine takibi hızlandıran General Vorontsov, bir kısım kuvvetlerini orman içinde kaybolan 6.000 kişilik Çeçen müfrezesinin takibine memur ederek, kendisi de bütün ağır kuvvetleriyle İçkeri ormanları istikametinde yürüdü. İki kolorduya yakın kuvvet her türlü ihtimali düşünerek ormanda temkinle ilerliyordu.

Başkumandan, Şâmil’in her türlü tuzağını nazarı itibare arak General Lüders komutasındaki Çar Litovski alayını önce keşif kolu göreviyle vazifelendirdi. Bu alay süratle seda çıkmayan Kafdağı ormanlarından çıkıp da iki dağ arasındaki bir vadiye geldikleri zaman Şâmil’in büyük ve kahraman naibi Taş Hacı, iki bin intikam kılıcıyle, Vorontsov ordusunu öncülerinden ayırmış ve o talihsiz ve gafil Litovski alayını, destursuz ilerlediği vatan topraklarında irtibatsız ve imdatsız bırakarak, Litovski müfrezesini eritmişti.

Şâmil’in bu hesaba kitaba uymayan müthiş harp hilesi karşısında Ruslar, neye uğradıklarını şaşırmışlardı. General Vozontsov bütün bu felâketlerden sonra nihayet Dargo önlerine geldiğinde, gene hiçbir mukavemet görmeyip, Dargo’ya hücum emrini vermişti. Çok geçmeden yerden bitercesine türeyen Taşo Hacı’nın iki bin kılıcı, Kont Vorontsov’un fedailerini arkadan sararak mahvetmişti.



Şâmil, Dargo’da birkaç yüz kişilik bir kuvvet bırakarak süratle kuvvetlerini geri çekmiş ve 7 temmuz sabahı Dargo’ya giren Rus orduları, müstahkem bir kale yerine, dumanları tüten boş ve küçük bir köy harabesi bularak, hiddetten çatlamışlardı. Dargo zaferi!... Kont Vorontsov’un en meşhur generallerinden General Fok ile 2.000 ölü, 3.000 yaralı ve üç batarya top kaybetmesiyle elde edilmişti…

Bütün dağınıklık ve perişanlığına rağmen Şâmil’in takipten bir türlü vazgeçmeyen Rus ordusunun ihtiyat erzakı da bitip yenisinin tedariki icap edince, General Vorontsov “Gerzel ve Grozni” şehirlerinden bu ihtiyacı gidermeyi düşündü. Orduyu tehdit eden açlık felâketini önlemek için Şâmil’in elinde tuttuğu Gerzel ve Grozni yollarını ne pahasına olursa olsun geçmeye karar verdi. Bir kolordu kadar kuvvetini ayırarak, bu mühim görevi üç generale verdi. Ama Ruslar, Şâmil’in dâhiyâne taktiği karşısında yine hezimete uğradılar. Bu muharebelerde dağlıların eline geçen ganimetler, külliyetli miktarda çok ve zengindi. Bunların en kıymetlisi ise, Ruslar’ın kullanmaya bile vakit bulamadıkları altı dağ topu idi.

Bütün bu savaşlarda Şâmil’in büyük yardımcıları sihirli kılıçların en meşhurları: Hacı Murad, Kabet Muhammed, Hacı Taşo, Ahverdil Muhammed, Muhammed Emin, Şuayıp Molla, Nur Muhammed, Akuşinli Mehmet Ali, Şahmerdan Hacı, Murtaza Ali, Ulubil Molla, Hitinov Musa, Yuhlu Zekeriya Hacı İdris gibi kahramanlardı.

Batı ecnebî tarihçilerin iddialarına göre bu savaşta ölen Rus generallerinin cesetleri harpten sonra büyük ücretler karşılığı Ruslar’a teslim edilmişti. Hiddetten ne yapacağını şaşıran General Vorontsov, Çeçenistan’a doğru tekrar ileri harekâta başlamıştı. Arzusu, bir an önce ovaya inmek ve elinde kalan ordusunu, bir açlık felâketinden kurtarmaktı.



14 temmuz 1845 günü sabahı erken saatlerinde bütün cephe boyunca faaliyete geçen Şâmil’in kuvvetleri, bir nümayiş taarruzuna kalktılar. Voontsov, sağ cenahını kurtarmak için General Lüders kolordusunu derhal hücum kollarının geçtiği Akçay nehri istikametine sürdü. General Kulugvon Kulugenav da sol genahı destekleyerek ileri atıldı. Şâmil, bütün gece hummalı bir faaliyetten sonra 4.000 atlı ve 1.000 piyadeden mürekkep kuvvetli bir müfrezeyi nehrin ilerisine geçirip, Dargo’nun karşısındaki ormanlara yerleştirmişti. Bu kuvvetlere Hacı İdris kumanda ediyordu.

Ertesi sabah ismi Rus ordusunda bir dev efsanesi gibi dehşet uyandıran bu yırtıcı kartal, yalın kılıç ve dolu dizgin ileri atılarak, General Vorontsov’un sağ kanadına çullandı. Nehrin ön sahilinde sessiz pusuda bekleyen Hacı Taşo, başkumandanın hücum cephesini takviyeye koşan General Lüders’in beşinci kolordusunun tam göbeğine dalmış, kolorduyu ikiye bölmüştü. Vorontsov ve kurmay başkanı Gurko büyük bir şaşkınlıkla Şâmil’in o meşhur çevirme, kuşatma ve çenberleme manevralarının başladığını hayretle görmüşlerdi.

Bu esnada Şâmil, yedek kuvvetlerini de hücuma geçirmiş, bin atlıyı Dargo çephesini tutan Kulugenav tümeninin üzerine sürerek, bu kuvvetin her tarafla irtibatını kesmişti. Şâmil’in dört bin atlısı ve altı bin süvarisi bu taaruz halindeki dört Rus tümeni arasında âdeta mekik dokurcasına hareket ediyorlardı. Rus tümenleri idareyi kaybetmiş, çenberler içinden kurtulabilmek için sağa, sola çırpınıp duruyor, neye saldıracaklarını, neye sığınacaklarını bir türlü kestiremiyorlardı.

Tam bu sırada Rus borazanları tarafından bir toplanma borusu çalmaya başlamıştı. Bu ferahlık verici, tatlı musikiyi duyan ve kıtalarını kaybetmiş irtibatsız, orman içinde serseri kafileler halinde dolaşan Rus kıtaları büyük bir sevinçle, o tatlı sesin geldiği yöne sel gibi aktılar. Dağlıların elinde bulunan Polonyalı ve Rus borazanları vasıtasıyle çalınan bu musiki, eşsiz Dağıstan mücahidi Şâmil’in huzurunda bulunuyor ve başbuğun hazırladığı müthiş tuzağa av çekiyorlardı. Rus kıtaları bu noktaya gelince, derhal esir edildiler. Böylece Şâmil, başkumandan Vorontsov’un da ipliğini pazara çıkarmış, askerî şöhretini ayaklar altına almıştı.
Vorontsov, son ve nihâî kararını vermiş, Şâmil ile bir ölüm-kalım savaşına girmeyi kararlaştırmıştı. 16 temmuz 1845 günü Dargo harbinin en kanlı meydan kavgası bir lahza içinde patladı.

Harp sanatının eşsiz mimarı Şâmil, bu kanlı boğuşma ile Vorontsov’a karşı henüz ilk kozunu oynuyordu. Bu muharebe, harp akademilerinin en büyük asker unvanını verdikleri General Vorontsov’un şöhretini, kumanda kabiliyetini, sevk ve idaredeki maharet ve liyâkatini imtihana çekip, berbat eden bir savaş olmak itibariyle fevkalâde ehemmiyet arzediyordu. Dağlılar bu boğuşmadan tamamen yaya cengine inmiş, yakın döğüşmeyi sağlayarak, Rusların o meşhur Apşeron ve Kabarda alaylarını darmadağınık etmiş ve emirle komutadan mahrum bırakarak ters yüz geriye püskürtmüştü. Artık Ruslar’ın bir atımlık barutu kalmadığı için bütün topları susmuş bulunuyordu.

Vorontsov’un casusları tarafından haber salabildiği Gerzel v Grozni’den 18 temmuz günü imdada yetişen kuvvetler, Şâmil’in çenberinde, sahra tahkimatı arkasında sonunu bekleyen Vorotsov’a rahat bir nefes aldırdılar. Bu, Kurin ve Kafkas ismiyle anılan Rus tümenleri sayesinde başkumandan, tek kurtuluş hattı olan Gerzel-İsayurt şösesini takip ederek, dört bin yaralı ve bin kadar hastasını da alarak, yirmi bin kişilik ordusunun başında ric’ata mecbur olmuştu. Rusların bu tantanalı Çeçenistan seferi, arzuları hilâfına tecelli ederek, Şâmil’in büyük iradesi önünde dize gelmiş bulunuyordu.

1845 ağustosunun birinci günü, Rus çarının Çeçenistan ormanlarında sönen ümit güneşi Vorontsov, yaralı kafileleri ve panik sürülerinin önünde Gerzel kasabasına kandesini dar atmıştı.



General hiçbir hakikati gizlemeyip, çok açık bir ifade ile kaleme aldığı bu raporunda, Passek, Voktorof ve Fok gibi üç meşhur generalinin Çeçen kılıçları altında telef edildiklerini, General Kulugenav komutasındaki büyük iaşe müfrezesinin uğradığı müthiş yağmayı, orman muharebelerindeki sayısız güçlükleri ve bu seferin sebep olduğu yirmi bin kişilik korkunç Rus zayiatını bildirerek şöyle devam ediyordu:

- “Muazzam Rus imparatorluğunun karşısında bir tek adamın, yani Şâmil’in bir avuç insanla nasıl olup da mücadeleye devam ettiğini ve çok kereler teşebbüsü de elden bırakmadığını havsalama sığdıramamaktayım. Bu adamı tanıyan bir çok Rus kumandanları gibi bu hususta ben de şu kanaate vasıl olmuş bulunuyorum ki, Şâmil’in o cidden parlak harp talihini temin eden esrarengiz kuvvet, dağların ve ormanların kendisinden esirgemediği lütufkârlıktan gelmektedir.”

Gene Dargo savaşına katılmış olan Rus Generali R.A. Fadayev’in harp hâtıratında da aynen şöyle geçer: “Artık Kafkasya’ya Şâmil kumanda ediyor ve çok üstün imkânlarla teçhiz edilen ordumuz karşısında fütursuzca dayanıyor. Çar hükümetinin harp teknolojisini hiçe sayıyor ordularımızın Kafkasya’da işgal ettiği toprakları Şâmil, teker teker elimizden aldı ve dağlara eski hürriyetini iade etti.”

“Rus hükümeti, Kafkas harp aynasında kendini çok net teşhis etti. Ordumuzun gerçek kudretinin ne olduğu Şâmil harplerinde belli oldu!...”

“Bu harplerde her Kafkaslı Türk, vatanı için ölmekte bir an bile tereddüt etmiyordu. Bu yüzden binlerce askerimiz yok pahasına can verdiler.”

“Milli Müdafaa Bakanımız Kinyas (Prens) Çernişov, 1842’de Kafkas harplerini yerinde teftişe geldiğinde, Dâğıstan savaşlarını ve ordumuzun perişanlığını görür görmez, derhal mütareke yapılmasına karar verdi. Böylece Şâmil ile mütareke akdedildi. 1845’te Dağıstan’da esirlerin dışında bir tek Rus bile kalmamıştı…”