SözDüŞü
Banned
Bulgar lisanı İslav dilinin bir koludur. Diğer islav dillerinden farkı deklinasyonda ismin sonuna bir Artikel — harfitarif gelmesidir.
Asırlarca idaremiz altında yaşamış olan bu azınlık edebiyat bakımından pek fakirdir. Bu edebiyat da başlıca iki kısma ayrılır.
a) Eski edebiyat :
Bu çağ Bulgarların hıristiyanlığı kabul ettiği zamandan itibaren tarih alır ve (Pavsiya Helnedaski) ye kadar devam eder. (864 -1762) Kral Simon zamanında Bulgar yazını çiçeklenmiş Bizans eserleri ve bilhassa dinî eserler Bulgarcaya çevrilmiştir. Bu çağın en çok tanınmış şairleri Zırmorizas- Hrab Kostantin Yeftimiye ve Grigriye Zamblokt'tur. 17-18 inci yüzyıllarda katolikliğe dair edebiyat görülür ki bunun başlıca yazarları Filip Stanislavof ve Pareçvikçu'dur.
b) Yeni edebiyat:
XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğunun zaafa düşmesi zerine Rus çarlığının bulgarları korur görünerek aleyhimize tahrik etmesive bulgar çocuklarının Rusyaya tahsile gönderilerek bunlara koyu bir millliyet ruhu aşılanması sonucunda Balkanlarda meydana gelen karışıklıkların tesiriyle bulgar komitacılarının halkı ayaklandırmak için yazdıkları intikam şarkıları bu edebiyatın kökünü teşkil eder. Bu komitacılardan Hiristo Botefin Türkler aleyhine yazdığı şiir incelenmeğe değer. Bütün bulgar çocuklarına yıllarca ayni ruh aşılanmış ve bu yüzden Balkalarda huzur ve sükûn selbedilerek kan gövdeyi götürmüştü. Bugün de bu şiirleri bilmiyen tek bir Bulgar çocuğu tasavvur edilemez.
Bu edebiyat da Paysiye Hilenderes ile 1762 yılında milliyet cereyanı ile başlar ve kilise bir okul haline getirerek gençliği yetiştirmek için çalışır. bu edebiyatın çiçeklenmesinde bilhassa İstanbul Fener Bulgar kilisesinin de büyük bir payı vardır. Bu devrin temsilcileri Sofroniye Varçanski Neofit Rilski'dir.
1830 dan sonra halkta bir öğrenme arzusu uyanır ve din devlet iş*lerinden ayrılmağa başlar. Yunanlılar kilise tarafdarı olduğu için bu ha*reket onların aleyhine bir netice verdi. Bu çağın ilk şiir yazan şairleri Rekasovski Çintulov Gerov'tur.
Dram:
1878 de Bulgarların Rus yardımiyle bağımsızlığa kavuşması üzerine bu edebiyat (1900) yılına kadar Rus tesiri altında gelişmiştir. Bu tesir altında en çok kalan şairler: i. Vazovim A. Kostantinovin ve K. Velikovim'dir.
Bundan sonra Bulgar edebiyatı Fransız ve Alman edebiyatı tesiri altına girer. Bunun mümessilleri de Slaveykof Yavorof K. Hrıstof P. Todorof ve K. Kristof'tur.
Sonraları mizah edebiyatı göze çarpar. Bunu temsilcileri de Trayanovim Kunevom'dur. Bu edebiyat en çok 1918 den sonra yayılmağa başlamıştır. Bu zamanın yazarları LiliyefDebelanof ve Stoyanof tur.
Lirik şekildeki şarkıların temsilcileri: D. Gabe E. Begriyana Y. Stubel G. Milev N. Furnaciyef A. Rastzventnikont ve Panteliyef'tir.
Hikâye yazanlar: Y. Yavkof G. Rayçef N. Raynef D. Polanef ve A. Staraşimirof dur.
Dramatik mümessilleri:
Kostof R. Stoyonof S. Komburof ve K. Nutafof'tur.
Tenkid yapanlar:
Radaslovof Balabanof Nikolof ve Zanef'tir.
Bulgar edebiyatının seçkin simaları:
Petko Slaveyof: Bulgar şairlerinin en seçkinidir. 1827 de Tırnava (Trevna) şehrinde doğmuştur. Uzun zaman öğretmenlik etmiştir. 1862-65 senelerinde İstanbul Fener Bulgar mektebinde muallimlik yapmıştır. Birçok şarkılar yazmış ve milli darbımeselleri toplamıştır. Gazetecilik de yaptığı gibi en iyi öğretici yazılar yazmıştır.
Lüben Karavelof: Bulgar edipleri içinde en iyi ve güzel söz söyleyenlerindendir. Bulgar hükümetinin teşekkülü için çok çalışmış ve uzun seneler komiteci olarak faaliyette bulunmuştur. 1837 de Koprifçitsa şeh*rinde doğmuştur. Plovdif = Filibe ve Rusyada okumuştur. Yazılarında eski Bulgarları anlatmaktadır. "Eski zaman Bulgarları adında bir eser yazmıştır. Birçok Bulgar şarkılarını kaleme almış ve 1879 da ölmüştür.
Vasil Drumef: İlk Bulgar edibidir. 1841 senesinde Sumen = Şumnuda doğmuştur. Rusyada lise ve papaz mektebini bitirmiştir. Eserlerinden "Zavallı aile ve bir tarihi dram "Asenin katili Ivan çok meşhurdur. Anlatış şekli güzel ve okuyucu üzerinde fevkalâde tesir yapar. Bulgar kitapçılık cemiyetini kurmuştur. Hayatının sonunda Kliment adı altında Piskopos olmuş ve 1901 de ölmüştür.
Ivan Vazof: Bulgarların en meşhur yazarı ve şairlerindendir. 1850 de Sopot şehrinde doğmuştur. Kalofer ve Filibe şehirlerinde okumuştur. O tam milî bir şairdir. Yazılarında halkın idealleri ve hislerini anlatmak*tadır. Şiirleri "Bulgaristan ın ızdırapları altında bir kitap halinde toplan*mıştır. Çekici bir üslûbu vardır. Hikâyelerinden en güzeli "Geliyor mu? dur. Bir çok romanlar tasvirler ve dramlar yazmıştır. Bunlardan önem*lileri "Borislaf ve "Uçuruma doğru dur. 1922 de ölmüştür.
Konstantin Veliçkof: Meşhur bir muharrir ve sosyete adamıdır. 1835 te Pazarcıkta doğmuştur. Tahsilini kendi memleketinde yapmış ve Istanbulda Galatasaray Sultanisinde okumuştur. Şiirleri bir kitap halinde toplanmıştır. "İstanbul Sonetleri "Çocuk ve Kemene Dantenin "Cennet eserini tercüme etmiştir. 1907 de ölmüştür.
Stoyan Mihaylovski : Bulgar Satirik - şairlerinin önemlilerindendi 1856 da Elena şehrinde doğmuştur. Tirnova da İstanbul da ve Fransa da okumuştur. Öğretmenlik savcılık yapmışprofesör olmuş ve çok ya yazmıştır. Bunlardan "Bulgar halkı için bir kitap "Fenalığın eserle önemlilerindendir. insan hareketlerinin zayıf tarafını anlatmaktadır. 1927 de ölmüştür.
Aleko Konstantinof : En iyi Bulgar mizahçısıdır. 1863 de Zişto şehrinde doğmuştur. Rusya ve Fransada okumuştur. En güzel yazıları "Feyletonlar dır. Bütün Avrupa dillerine tercüme edilmiş olan "Ba Ganyo nun yazarıdır. 1897 de ölmüştür.
Todor Vlaykof : Tanınmış hikayecilerdendir. Yazılarında Bulgar ailesini ve hayatını anlatır. En iyi yazıları: "Zlatko "Sediyanka "Ded Slaveykovata vnuka dır.
Penço Slaveykof : En büyük Bulgar şairidir. Tırnavada 1866 doğmuştur. Petko Slaveykof un oğludur. Bulgaristanda Almanyada ve Italyada okumuştur. Şiirleri toplanmış ve yayınlanmıştır: "Kniga na pes nite "Şarkıların kitabı—-"Sin zaştastiye— "Saadet rüyası— "Kir vava pesen—"Knalı şarkı 1921 de ölmüştür.
Anton Stasimirof : Meşhur bir yazardır. Varnada 1872 de doğmuş tur. Bulgaristanda ve İsviçrede okumuştur. Birçok hikâye roman dram ve komedi yazmıştır.
Hikâyeleri : "Smeh i siîzi - Gülme ve gözyaşı ismi altında bir kitap ta toplanmıştır.
Dramlarından : "Vampir
Komedilerinden : "Svekirva - Kaynana.
Tasvirlerinden : "Pod yujnoto nebe - Cenup güneşi altında en meşhurlarındandır.
Peyu Yavorof : Tanınmış Bulgar şairlerindendir. 1877 de Çirpanda doğmuştur. En güzel şiirleri toplanıp birkaç kitap halinde bastırılmıştır Bunlarda: "Graduçka - Dolu "Armentsi - Ermeniler dir. Dramlardan bazıları "Kogato grımudari - Yıldırım vurunca "Vpolite na vitoşa-Vito şa eteklerinde dir. 1914 de ölmüştür.
Petko Podorof : En iyi hikayeci ve dramaturglardandır. 1379 de Elena şehrinde doğmuştur. Dramlarından en meşhurları: "Zidari - Dülger*ler» "Samodiva - Peri "Pirvite - Birinciler dir. Köylü hayatını "Idiliite yazısında çok iyi tasvir etmektedir. 1921 de ölmüştür.
Elin Pelin : İyi bir muharrir ve hikayecidir. 1878 de Sofyanın ya*nında Baylova köyünde doğmuştur. Liseyi Sofyada bitirmiştir. En iyi hi*kâyeleri : "Pojetva - Harman zamanları"Gost - Misafir "Stariyat vol -İhtiyar ****. En büyük tasviri "Zemya - Toprak tır. O Bulgar köyünün şarkıcısı ve çocuk edebiyatı yazarlarındandır:
Yordan Yofkof : Yeni zamanın seçkin yazarı romancısı ve dramcısıdır. 1884 te Jereva köyünde doğmuştur. Eserlerinden : "Razkazi - Küçük hikâyeler "Posledna radost - Son sevinç "Staroplaninski leğen - Balkan gelenekleri "Veçeri na Antîmoviya han-Antimona hanı geceleri "Jens ka sirdtse - Kadın kalbi "Zemiyalsi - Havariler.
Romanlarından : "Çiflikit kray granitsala - Hudut yanındaki çiftlik en seçkinidir.
Dramları: "Albena "Borynna "Gbiknoven çovek - Alelade adam.
Komedileri : "Milioneril - Milyoner dir. 1937 de ölmüştür.
ALINTI
Asırlarca idaremiz altında yaşamış olan bu azınlık edebiyat bakımından pek fakirdir. Bu edebiyat da başlıca iki kısma ayrılır.
a) Eski edebiyat :
Bu çağ Bulgarların hıristiyanlığı kabul ettiği zamandan itibaren tarih alır ve (Pavsiya Helnedaski) ye kadar devam eder. (864 -1762) Kral Simon zamanında Bulgar yazını çiçeklenmiş Bizans eserleri ve bilhassa dinî eserler Bulgarcaya çevrilmiştir. Bu çağın en çok tanınmış şairleri Zırmorizas- Hrab Kostantin Yeftimiye ve Grigriye Zamblokt'tur. 17-18 inci yüzyıllarda katolikliğe dair edebiyat görülür ki bunun başlıca yazarları Filip Stanislavof ve Pareçvikçu'dur.
b) Yeni edebiyat:
XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğunun zaafa düşmesi zerine Rus çarlığının bulgarları korur görünerek aleyhimize tahrik etmesive bulgar çocuklarının Rusyaya tahsile gönderilerek bunlara koyu bir millliyet ruhu aşılanması sonucunda Balkanlarda meydana gelen karışıklıkların tesiriyle bulgar komitacılarının halkı ayaklandırmak için yazdıkları intikam şarkıları bu edebiyatın kökünü teşkil eder. Bu komitacılardan Hiristo Botefin Türkler aleyhine yazdığı şiir incelenmeğe değer. Bütün bulgar çocuklarına yıllarca ayni ruh aşılanmış ve bu yüzden Balkalarda huzur ve sükûn selbedilerek kan gövdeyi götürmüştü. Bugün de bu şiirleri bilmiyen tek bir Bulgar çocuğu tasavvur edilemez.
Bu edebiyat da Paysiye Hilenderes ile 1762 yılında milliyet cereyanı ile başlar ve kilise bir okul haline getirerek gençliği yetiştirmek için çalışır. bu edebiyatın çiçeklenmesinde bilhassa İstanbul Fener Bulgar kilisesinin de büyük bir payı vardır. Bu devrin temsilcileri Sofroniye Varçanski Neofit Rilski'dir.
1830 dan sonra halkta bir öğrenme arzusu uyanır ve din devlet iş*lerinden ayrılmağa başlar. Yunanlılar kilise tarafdarı olduğu için bu ha*reket onların aleyhine bir netice verdi. Bu çağın ilk şiir yazan şairleri Rekasovski Çintulov Gerov'tur.
Dram:
1878 de Bulgarların Rus yardımiyle bağımsızlığa kavuşması üzerine bu edebiyat (1900) yılına kadar Rus tesiri altında gelişmiştir. Bu tesir altında en çok kalan şairler: i. Vazovim A. Kostantinovin ve K. Velikovim'dir.
Bundan sonra Bulgar edebiyatı Fransız ve Alman edebiyatı tesiri altına girer. Bunun mümessilleri de Slaveykof Yavorof K. Hrıstof P. Todorof ve K. Kristof'tur.
Sonraları mizah edebiyatı göze çarpar. Bunu temsilcileri de Trayanovim Kunevom'dur. Bu edebiyat en çok 1918 den sonra yayılmağa başlamıştır. Bu zamanın yazarları LiliyefDebelanof ve Stoyanof tur.
Lirik şekildeki şarkıların temsilcileri: D. Gabe E. Begriyana Y. Stubel G. Milev N. Furnaciyef A. Rastzventnikont ve Panteliyef'tir.
Hikâye yazanlar: Y. Yavkof G. Rayçef N. Raynef D. Polanef ve A. Staraşimirof dur.
Dramatik mümessilleri:
Kostof R. Stoyonof S. Komburof ve K. Nutafof'tur.
Tenkid yapanlar:
Radaslovof Balabanof Nikolof ve Zanef'tir.
Bulgar edebiyatının seçkin simaları:
Petko Slaveyof: Bulgar şairlerinin en seçkinidir. 1827 de Tırnava (Trevna) şehrinde doğmuştur. Uzun zaman öğretmenlik etmiştir. 1862-65 senelerinde İstanbul Fener Bulgar mektebinde muallimlik yapmıştır. Birçok şarkılar yazmış ve milli darbımeselleri toplamıştır. Gazetecilik de yaptığı gibi en iyi öğretici yazılar yazmıştır.
Lüben Karavelof: Bulgar edipleri içinde en iyi ve güzel söz söyleyenlerindendir. Bulgar hükümetinin teşekkülü için çok çalışmış ve uzun seneler komiteci olarak faaliyette bulunmuştur. 1837 de Koprifçitsa şeh*rinde doğmuştur. Plovdif = Filibe ve Rusyada okumuştur. Yazılarında eski Bulgarları anlatmaktadır. "Eski zaman Bulgarları adında bir eser yazmıştır. Birçok Bulgar şarkılarını kaleme almış ve 1879 da ölmüştür.
Vasil Drumef: İlk Bulgar edibidir. 1841 senesinde Sumen = Şumnuda doğmuştur. Rusyada lise ve papaz mektebini bitirmiştir. Eserlerinden "Zavallı aile ve bir tarihi dram "Asenin katili Ivan çok meşhurdur. Anlatış şekli güzel ve okuyucu üzerinde fevkalâde tesir yapar. Bulgar kitapçılık cemiyetini kurmuştur. Hayatının sonunda Kliment adı altında Piskopos olmuş ve 1901 de ölmüştür.
Ivan Vazof: Bulgarların en meşhur yazarı ve şairlerindendir. 1850 de Sopot şehrinde doğmuştur. Kalofer ve Filibe şehirlerinde okumuştur. O tam milî bir şairdir. Yazılarında halkın idealleri ve hislerini anlatmak*tadır. Şiirleri "Bulgaristan ın ızdırapları altında bir kitap halinde toplan*mıştır. Çekici bir üslûbu vardır. Hikâyelerinden en güzeli "Geliyor mu? dur. Bir çok romanlar tasvirler ve dramlar yazmıştır. Bunlardan önem*lileri "Borislaf ve "Uçuruma doğru dur. 1922 de ölmüştür.
Konstantin Veliçkof: Meşhur bir muharrir ve sosyete adamıdır. 1835 te Pazarcıkta doğmuştur. Tahsilini kendi memleketinde yapmış ve Istanbulda Galatasaray Sultanisinde okumuştur. Şiirleri bir kitap halinde toplanmıştır. "İstanbul Sonetleri "Çocuk ve Kemene Dantenin "Cennet eserini tercüme etmiştir. 1907 de ölmüştür.
Stoyan Mihaylovski : Bulgar Satirik - şairlerinin önemlilerindendi 1856 da Elena şehrinde doğmuştur. Tirnova da İstanbul da ve Fransa da okumuştur. Öğretmenlik savcılık yapmışprofesör olmuş ve çok ya yazmıştır. Bunlardan "Bulgar halkı için bir kitap "Fenalığın eserle önemlilerindendir. insan hareketlerinin zayıf tarafını anlatmaktadır. 1927 de ölmüştür.
Aleko Konstantinof : En iyi Bulgar mizahçısıdır. 1863 de Zişto şehrinde doğmuştur. Rusya ve Fransada okumuştur. En güzel yazıları "Feyletonlar dır. Bütün Avrupa dillerine tercüme edilmiş olan "Ba Ganyo nun yazarıdır. 1897 de ölmüştür.
Todor Vlaykof : Tanınmış hikayecilerdendir. Yazılarında Bulgar ailesini ve hayatını anlatır. En iyi yazıları: "Zlatko "Sediyanka "Ded Slaveykovata vnuka dır.
Penço Slaveykof : En büyük Bulgar şairidir. Tırnavada 1866 doğmuştur. Petko Slaveykof un oğludur. Bulgaristanda Almanyada ve Italyada okumuştur. Şiirleri toplanmış ve yayınlanmıştır: "Kniga na pes nite "Şarkıların kitabı—-"Sin zaştastiye— "Saadet rüyası— "Kir vava pesen—"Knalı şarkı 1921 de ölmüştür.
Anton Stasimirof : Meşhur bir yazardır. Varnada 1872 de doğmuş tur. Bulgaristanda ve İsviçrede okumuştur. Birçok hikâye roman dram ve komedi yazmıştır.
Hikâyeleri : "Smeh i siîzi - Gülme ve gözyaşı ismi altında bir kitap ta toplanmıştır.
Dramlarından : "Vampir
Komedilerinden : "Svekirva - Kaynana.
Tasvirlerinden : "Pod yujnoto nebe - Cenup güneşi altında en meşhurlarındandır.
Peyu Yavorof : Tanınmış Bulgar şairlerindendir. 1877 de Çirpanda doğmuştur. En güzel şiirleri toplanıp birkaç kitap halinde bastırılmıştır Bunlarda: "Graduçka - Dolu "Armentsi - Ermeniler dir. Dramlardan bazıları "Kogato grımudari - Yıldırım vurunca "Vpolite na vitoşa-Vito şa eteklerinde dir. 1914 de ölmüştür.
Petko Podorof : En iyi hikayeci ve dramaturglardandır. 1379 de Elena şehrinde doğmuştur. Dramlarından en meşhurları: "Zidari - Dülger*ler» "Samodiva - Peri "Pirvite - Birinciler dir. Köylü hayatını "Idiliite yazısında çok iyi tasvir etmektedir. 1921 de ölmüştür.
Elin Pelin : İyi bir muharrir ve hikayecidir. 1878 de Sofyanın ya*nında Baylova köyünde doğmuştur. Liseyi Sofyada bitirmiştir. En iyi hi*kâyeleri : "Pojetva - Harman zamanları"Gost - Misafir "Stariyat vol -İhtiyar ****. En büyük tasviri "Zemya - Toprak tır. O Bulgar köyünün şarkıcısı ve çocuk edebiyatı yazarlarındandır:
Yordan Yofkof : Yeni zamanın seçkin yazarı romancısı ve dramcısıdır. 1884 te Jereva köyünde doğmuştur. Eserlerinden : "Razkazi - Küçük hikâyeler "Posledna radost - Son sevinç "Staroplaninski leğen - Balkan gelenekleri "Veçeri na Antîmoviya han-Antimona hanı geceleri "Jens ka sirdtse - Kadın kalbi "Zemiyalsi - Havariler.
Romanlarından : "Çiflikit kray granitsala - Hudut yanındaki çiftlik en seçkinidir.
Dramları: "Albena "Borynna "Gbiknoven çovek - Alelade adam.
Komedileri : "Milioneril - Milyoner dir. 1937 de ölmüştür.
ALINTI
![Büyük Bulgarya Hanlığı [630 - 665]](https://www.topragizbiz.com/resim/images/1334599075.jpg)
