Bolgarlar (Bulgarlar)

Göktürk Kağanlığı’nın iç savaşlarla parçalanması sonrasında Batı Türk Kağanlığı ortaya çıkmıştı. Bu Kağanlığın yıkıntıları üzerinde yükselen devletlerden birisi Bolgarya Hanlığı’dır. Azak ve Karadeniz kıyılarında iki önemli Türk kabilesi olan Utigur ve Kutrigur boyları birleşik bir güç oluşturdular.

Kuruluş öncesinde Utigurlar, Göktürk Kağanlığı içine girmişlerdi. Diğer kabile ise Avar Türkleri ile birlikte harekêt etmiş ve önemli bir kesimi onlarla batıya, Pannonya’ya gitmişlerdi.

7. yüzyılda Bizans tarihçilerinin Bolgarlar dedikleri Hunnugundur(Hun) kabilesi ortaya çıkıyordu.

“619’da bir Hun beyi Konstantinopolis’i ziyaret etmiştir.”

Bulgar Hanlığı’nı kuran Kubrat’ın Aşina soyuna mensup olduğunu tarihçiler tarafından açıkça belirtiliyor. O dönemde yaşayan Bizans tarihçisi Johannes de Nikiou; Kubrat’ı Hun prensi olarak gösteriyor.

Batı Hunları’nın (Gunlar) büyük imparatoru Attila, Bolgarlar tarafından, Avitohol adıyla Bolgar hanlarının atası kabul edilir.

Prof. Artamov, şöyle diyor: “Teyiden belirtmek gerekir ki, Oghondor, Hunnugundur(Hun) ve Onogurlar; Bolgar kabilelerini gösteren tek ve aynı adlardır.”

“Bulgar” etnoniminin en has Türkçe adlardan birisi olduğunu açıklayan Prof.M.Zekiyev’in bu adla ilgili olarak yapılan tahlilleri anlattığı kısmı özetleyerek aktarıyoruz:

“Bulgar, Bolgar iç etnik adının Rus dilindeki söyleniş biçimidir. Bu adlandırma İdil Bulgarları’nın tanımlanması konusunda genel kabul görmüştür. Ancak daha eski dönem için bilim adamları; Kafkasya, Kuzey Karadeniz, Tuna ve göreceli olarak daha eski Orta Asyalı diğer Bulgarlar’ın adı olarak yerleşen ‘Bolgar’ şeklini kullanıyorlardı.

1. Bulgar; Nuh oğlu Yafet’in oğullarından birinin adıdır. Bolgar sözcüğü Hazar ve Kıpçakların kumandanı Bulgarios’un adından gelmektedir. Bulgar sözcüğü İskit’in oğlu Bolgar’ın adından gelmektedir…
2. Bolgar, şu diğer etnonimiyle anlam yönünden uyuşur. Başgur(Başgir) ‘beş Ugor’ etnonimiyle anlam yönünden uyuşur…
3. Bolgar, Volga/Bulga nehrinin adından gelmiştir. Bolgaar Volga halkı.
4. Osetince bılgaron (dağın eteğinde yaşayan insanlar) kelimesinden…
5. Samur avcısı ‘bulga-ar’, şehirli ‘balıg-ar’ anlamları kadar isyankâr, zenginleşen insan, akıllı adam anlamları…
6. Bolg, bolgatmak kelimesinden karışık, karmaşık kökenli(Slavyen-Türk karışımı) halk…
7. Totemik olarak samur, kurt sürüsü (mecazen silah arkadaşı) anlamında…”

Kafkasya, Kuzey Karadeniz, İdil (İtil/Volga) ve Tuna boylarında yaşayan Bulgarlar’ın milattan çok önceleri Orta Asyalı bir kavim olarak adları geçmektedir ve bunlara Orta Asyalı veya Hindikuşlu Bolgarlar denilmektedir.

Bulgarlar MÖ 7. yüzyıllarda ise Kuzey Karadeniz bölgelerinde Onogur/Hunogur adıyla anılıyorlardı. Kuzey Karadeniz’deki Bulgarlar ile Hindikuş Bulgarları eskiden akraba idiler.

“Kubrat’ın devletinin dağılmasından sonra aynı etnik adı taşıyan üç halk şekillendi:

1) Tuna boylarında Asparuh’un kurduğu Bolgarya. Buradki Bolgarlarbirkaç kuşak egemenliği ellerinde tuttuktan sonra Slavyenleştiler. Böylece Slavyen dili bir Bulgar halkı oluştu.
2) Kuzey Kafkasya’da Türk dili Bulgarlar’ın bir kısmı hayatta kalmayı başarmıştır ve Balkanlar da onlardan türemiştir.
3) Orta İdil boylarında bir Bulgar devleti kurulmuştu ki burada tüm yerli Türk kabileleri genel Bulgar/Bolgar adını aldılar.
Bu Bolgarlar’ı birbirinden ayırmak için Bolgar kelimesi tamlayanlarla birlikte kullanılmaktadır. Tuna Bulgarları, Kafkas Bulgarları (Balkarlar) İdil Bolgarları (daha sonra Bulgarlar).”

İtil (Volga) boylarındaki Bulgarlar ise daha sonra Tatarlar diye adlandırılmak durumuna düşürülmüştür. Kırım ve Dobruca Türklerinin (Buradaki Bolgarlar’ın) kendilerine son yüzyılda Tatar demeleri, sonradan ortaya çıkan ve dış etmenlerin eseri olan bir durumdur. Elbette tarihteki Türk Tatarlar’ın ve Moğol Tatarlar’ın da bölgeye zaman içinde egemen olmaları da bu yabancılaşmada etkili olmuştur.
Bulgarlar’ın ata yurtları olarak Altaylar, Moğolistan, Türkistan, Kafkaslar gibi değişik coğrafyalar gösterilmesine karşın Bulgaristan Bilimler Akademisi Üyesi Pyotr Dobriev; asıl Bulgar yurdunun Pamir-Hindukuş bölgesi olduğunu belirtmektedir. Bulgarlar buralarda iki devlet kurmuşlardı: Balgar ve Balhara (Aktaran Prof. Zekiyev)Kaynaklar:
Rıza Zelyut, ‘Yabancı kaynaklara göre “Türk Kimliği” s.62,63,66,67,68′
Mirfatih Z. Zekiyev, Türklerin ve Tatarların Kökeni s.222,223,320
M.İ. Artamonov, HAZAR TARİHİ s.227
Johannes de Nikiou, History
Dipçe:
Bulgaristan, Macaristan Turan Kurultayına katılan devletler arasındadır.